Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας | 17 Ιουλίου – 4 Νοεμβρίου 1912

Στις 17 Ιουλίου του 1912 η Ικαρία επαναστάτησε κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και κηρύχθηκε αυτόνομος πολιτεία υπό τον τίτλο «Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας» της οποίας μέλος αποτέλεσαν και οι Νήσοι Φούρνοι. Η Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας από τις 17 Ιουλίου μέχρι και τις 4 Νοεμβρίου 1912 διοικήθηκε από επαναστατική επιτροπή, λειτούργησε κανονικά τα δημόσια σχολεία, συνέταξε και ενεργοποίησε σύνταγμα, είχε δικαστήρια, τελωνεία, ταχυδρομεία, εξέδωσε γραμματόσημα, είχε τη δική της σημαία, μελοποιημένο ύμνο και αυτόνομες ένοπλες φρουρές και εξοπλισμένα πλοιάρια.

Πρώτοι και στηριζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις οι Ικάριοι επαναστάτησαν ενάντια στους Οθωμανούς, εκμεταλευόμενοι την συγκυρία του ιταλοτουρκικού πολέμου και την αδυναμία των Τούρκων να αντιδράσουν, ανακόπτοντας παράλληλα τα επεκτατικά σχέδια των Ιταλών προς Βορρά, εντάσσοντας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας τους Φούρνους και συμβάλλοντας με κάθε τρόπο στην επιτυχή έκβαση της επανάστασης της γείτονος Σάμου. Οι Ικάριοι σχεδίαζαν και οργάνωναν την άγνωστη μέχρι και σήμερα αυτονομία της ηρωικής νήσου των Ψαρών που έλαβε χώρα το Σεπτέμβριο του 1912 και λίγο αργότερα, το Δεκέμβριο του 1912 κατά τη διάρκεια των πρώτων βαλκανικών πολέμων, έστειλαν απόσπασμα εθελοντών αποτελούμενο από 42 Ικαριώτες που πολέμησαν, υπό την αρχηγία του Ευάγγελου Κουκουδέα, στη Χίο. 

Στο σύντομο αυτό άρθρο θα γίνουν αναφορές στα γεγονότα όπως και στα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν κατά την περίοδο της Ικαριακής επανάστασης αλλά και λίγο μετά την ένωση με την Ελλάδα. Αποτελεί μέρος ερευνητικής εργασίας του Γιώργου Σούρτη που μικρά αποσπάσματά της φιλοξενούνται στο παρόν άρθρο. Δημοσιεύθηκε υπό τον τίτλο «Ημερολόγιο ελευθερίας : Ικαρία 1912» στο περιοδικό «Ικαριακά», περίοδος Γ΄ – τεύχος 111, έκδοση της Πανικαριακής Αδελφότητας Αθηνών.

Τα γεγονότα της 17ης Ιουλίου 1912

Ξημερώματα 17ης Ιουλίου 1912 οι επαναστάτες χωρισμένοι σε δύο ομάδες η πρώτη υπό την ηγεσία του Ιατρού Ιωάννη Μαλαχία και η δεύτερη με επικεφαλής τον Ιερέα Κωνσταντίνο Κουλουλία αναλάμβαναν δράση.
Πριν ακόμα να φέξει η ομάδα Κουλουλία, που αποτελούνταν κυρίως από Χρυσοστομίτες, με πρωτοπαλίκαρα τους Αντώνη Πλούτη και Αποστόλη Παριανό έπιασε κυριολεκτικά στον ύπνο τη φρουρά των Ραχών που αποτελούνταν από έξι χωροφύλακες. Τους συνέλαβαν και τους πήραν τα όπλα με τα οποία εξοπλίσθηκαν κι άλλοι που ήσαν άοπλοι. Ο ήχος των καμπάνων μετέφερε στους Ραχιώτες το χαρμόσυνο μήνυμα αυτής της ένδοξης ημέρας και πλήθος κόσμου συνέρρεε στο φρουραρχείο για να παρακολουθήσει και να συμμετάσχει στα γεγονότα. Χωρίς καθυστέρηση οι επαναστάτες, της ομάδας του Ιερέα Κωνσταντίνου Κουλουλία, ενισχυμένοι σημαντικά σε αριθμό με άνδρες των Ραχών φόρτωσαν σε όσα υποζύγια μπόρεσαν τα υπάρχοντα των τοπικών αρχών και ξεκίνησαν για τον Εύδηλο για να ενωθούν με τους εκεί συντρόφους τους και να προχωρήσουν στη συνέχεια προς τον Άγιο Κήρυκο που ήταν ο τελικός τους στόχος όπως προέβλεπε το σχέδιο.
Εντωμεταξύ η ομάδα του Ιατρού Ιωάννη Μαλαχία που είχε στις τάξεις της τον έμπειρο Γιώργη Φουντούλη, μετέπειτα αρχηγό των στρατιωτικών δυνάμεων, αφού πρώτα συνέλαβε τον τελώνη Καραβοστάμου στη συνέχεια χτύπησε στον Εύδηλο όπου συνέλαβε και αφόπλισε την εκεί φρουρά που αποτελούνταν από επτά χωροφύλακες. Τους ξέφυγαν όμως δυο Τούρκοι, που πήγαιναν για τη Μεσσαριά να μαζέψουν φόρους, οι οποίοι μετά από άγρια συμπλοκή έξω από τον Εύδηλο και καταδίωξη, μέχρι την Ακαμάτρα όπου τους είδαν για τελευταία φορά οι επαναστάτες στη θέση Άτσιρας, οι δυο Τούρκοι κατάφεραν ανεβαίνοντας τον Αθέρα, μέσω Πλατανωπής, Βότσου κι από εκεί στη θέση Ατσίδες, να φτάσουν στον Άγιο Κήρυκο και να ειδοποιήσουν τον Καϊμακάμη Θουκυδίδη Δημητριάδη ο οποίος διέταξε μια ομάδα αποτελούμενη από εννέα χωροφύλακες να κινηθούν προς το Χρυσόστομο (Απερίχου) για να αποτρέψουν την είσοδο των επαναστατών στη πρωτεύουσα και ο ίδιος ταμπουρώθηκε στο Διοικητήριο με τους υπόλοιπους φρουρούς γύρω από αυτό.
Η σκηνές που διαδραματίστηκαν στον Εύδηλο όταν οι δυο επαναστατικές ομάδες ενώθηκαν ήταν παραπάνω από συγκινητικές. Καμιά περιγραφή δεν είναι αρκετή για να μας βοηθήσει να φανταστούμε τις στιγμές εκείνες. Ολόκληρη ο βόρεια Ικαρία ήταν λεύτερη και ο λαός της είχε πλέον ξεσηκωθεί με τα λιγοστά όπλα που είχε στα χέρια του. Όμως αυτή η μεγάλη μέρα δεν σήκωνε καθυστερήσεις. Οι δυο ομάδες χωρίστηκαν εκ νέου, καθώς ίσως να έμαθαν εντωμεταξύ για τη φρουρά των εννέα Τούρκων που είχε στείλει ο Καϊμακάμης προς το Χρυσόστομο, και η μεν ομάδα του Ιωάννη Μαλαχία, με τους αιχμαλώτους του Ευδήλου, προχώρησε προς τον Άγιο Κήρυκο μέσω Καραβοστάμου (Φάρδης, Μαυράτου) η δε του Κωνσταντίνου Κουλουλία, με τους αιχμαλώτους των Ραχών, προς Χρυσόστομο (με τελικό προωρισμό επίσης τον Άγιο) μέσω Αρέθουσας. Στο Μαυράτο οπού κρατήθηκαν προσωρινά, υπο τη φύλαξη μερικών ανδρών, οι Τούρκοι αιχμάλωτοι του Ευδήλου αποφασίσθηκε να χωρισθεί σε δύο μέρη η πολυπληθής ομάδα του Ιωάννη Μαλαχία ωστέ να χτυπήσουν από δύο μέτωπα την πολιορκούμενη πλέον, απ΄τους Ικάριους επαναστάτες, Πρωτεύουσα. Στη νέα ομάδα επικεφαλής τέθηκε ο Καραβοσταμιώτης Γιώργης Φουντούλης [Ψαράς] απόστρατος λοχίας που είχε λάβει μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Στην άλλη μεριά η ομάδα του παπά Κωνσταντίνου Κουλουλία μετά από μια σύντομη στάση, όπου γιορτάστηκε απ΄τους επαναστάτες η λαμπρή αυτή μέρα στο μεγάλο πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας στην Αρέθουσα, έφτασε στ΄Απερίχου οπού λίγο έξω απ΄το Χρυσόστομο συγκρούστηκε με τη φρουρά που είχε στείλει εκεί ο Καϊμακάμης. Στις μάχες που διεξήχθησαν εκεί τραυματίστηκε ελαφρά ο Κωνσταντίνος Κούσκος και έπεσε νεκρός ο Γεώργιος Π.Ν. Σπανός. Έκτοτε η 17η Ιουλίου είναι μέρα μνήμης και τιμής στον άνθρωπο που θυσιάστηκε για το ύψιστο ιδανικό. Για την ελευθερία της πατρίδας. Κατά τη διάρκεια αυτών των συμπλοκών ο Κούσκος, παρά το τραυματισμό του, κατάφερε και συνέλαβε δύο, εκ των οποίων τον ένα τον τραυμάτισε, από τους συνολικά εννέα Τούρκους χωροφύλακες που έλαβαν μέρος στις μάχες αυτές. Οι υπόλοιποι Τούρκοι υποχώρησαν και παρέμειναν κρυμμένοι, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, στη θέση Λουβιάρικα.
Στον Άγιο εντωμεταξύ οι συμπλοκές είχαν ανάψει για τα καλά. Η απόσταση που χώριζε τους αντιμαχόμενους ήταν μόλις λίγα μέτρα. Οι επαναστάτες είχαν στριμώξει, από παντού, τους εκεί Τούρκους φρουρούς και τους είχαν περιορίσει εντός του Διοικητηρίου. Ο ενθουσιασμός των επαναστατών ήταν μεγάλος καθώς ήταν ξεκάθαρο ότι η επανάσταση θα επικρατούσε. Ο Καϊμακάμης παρά τις εκκλήσεις που του έγιναν αρνιόταν με πείσμα την παράδοσή του. Οι επαναστάτες ήταν πλέον ασυγκράτητοι. Άναψαν πέντε δέσμες δυναμίτιδα και τις έριξαν έξω από το Διοικητήριο. Σείστηκε ο τόπος! Ο κρότος που ακούστηκε στο κέντρο του Αιγαίου από το μυθικό νησί του Ικάρου σαν να ξυπνούσε από βαθύ λήθαργο τους Έλληνες που τέσσερις μήνες μετά, στις 5 Οκτώβρη 1912, θα ήταν έτοιμοι και θα κήρυσσαν τον πόλεμο στη Τουρκία. Τον πόλεμο που θα απελευθέρωνε το κεντρικό και ανατολικό Αιγαίο, τη Μακεδονία, την Ήπειρο και λίγο αργότερα τη Θράκη. Μετά τη ρίψη της δυναμίτιδας ο Καϊμακάμης πείστηκε ότι ήταν πλέον μάταια η περαιτέρω αντίστασή του και διέταξε τη φρουρά του να παραδοθεί. Ένας, ένας οι φρουροί άρχισαν να βγαίνουν από το Διοικητήριο και να παραδίδουν τον οπλισμό τους. Στις δώδεκα τα μεσάνυχτα οι καμπάνες ήχησαν χαρμόσυνα στη Πρωτεύουσα που ήταν πλέον κι αυτή Λεύτερη και γεμάτη κόσμο που εξέφραζε την υπέρτατη χαρά με αγκαλιές, φιλιά, χορούς και τραγούδια. Εν μέσω καλοκαιριού ακούστηκε το Χριστός Ανέστη από τα στόματα του συγκινημένου πλήθους. Λίγες ώρες μετά, τα ξημερώματα της 18ης Ιουλίου 1912, θα παραδίδονταν και οι τελευταίοι επτά Τούρκοι πληροφορούμενοι την παράδοση του Καϊμακάμη και της φρουράς του. Παρέδωσαν τον οπλισμό τους και οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι κι αυτοί, εν συνοδεία των επαναστατών της ομάδας του Παπά Κωνσταντίνου Κουλουλία (σύμφωνα με μαρτυρίες ήταν έφιππος και μέχρι εκείνη την ώρα δίχως όπλο) στον Άγιο Κήρυκο.

Μεταφορά Τούρκων αιχμαλώτων (21/7/1912 – 24/7/1912)

Στις 21 Ιουλίου 1912 η επαναστατική διοικητική επιτροπή της «Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας» ανέθεσε στο Δημήτριο Ι. Τσαρνά, καπετάνιο και ιδιοκτήτη ενός μεγάλου καϊκιού την «Τρεχαντήρα του Μαστρογιαννακού», τη δύσκολη και επικίνδυνη αποστολή της μεταφοράς των Τούρκων αιχμαλώτων στη Σάμο. Την ηρωϊκή αυτή ενέργεια περιγράφει εκτενώς, σε άρθρο του στα «Ικαριακά», ο αείμνηστος γυμνασιάρχης, και μεγάλος δάσκαλος της Ικαρίας, Ιωάννης Δ. Τσαρνάς βασιζόμενος στη προφορική μαρτυρία του πατέρα του*. Στο άρθρο αυτό αναφέρεται ότι θα τους συνόδευε το καϊκι του Φίλιππα Λ. Πυροβολικού με δέκα οπλισμένους με επί κεφαλής τους Αντώνιο Ζάρα & Στέλιο Κυπραίο. Θεωρώ πολύ πιθανό ότι πρόκειται για τη φρουρά του Αντωνίου Ζάρα που συμπίπτει στον αριθμό (10) της ένοπλης φρουράς, στα δύο πρόσωπα (Ζάρας, Κυπραίος), και στο χρόνο που έγινε η ενέργεια, πρώτες μέρες της επανάστασης, με την καταγραφή του Χαράλαμπου Γ. Παμφίλη**. Αν το συμπέρασμά μου είναι σωστό τότε πολύ πιθανόν να έχουμε καταγεγραμμένα τα ονόματα όλων όσων έλαβαν μέρος σε αυτή τη δύσκολη και επικίνδυνη αποστολή την οποία και έφερε εις πέρας ο γενναίος αυτός καπετάνιος Δημήτριος Ι. Τσαρνάς.
Ο αριθμός των Τούρκων αιχμαλώτων ήταν 66 άνθρωποι (60 άνδρες & 6 γυναίκες). Στο Μαραθόκαμπο και στο Ηραίον (Κολώνα), σημείο οπού τους άφησε το συνοδευτικό καϊκι με τους δέκα οπλισμένους άνδρες, οι τουρκικές αρχές δεν έδωσαν άδεια να αποβιβάσουν τους αιχμαλώτους. Το συνοδευτικό καϊκι του Φίλιππα Λ. Πυροβολικού [Σάνταμος], με τους δέκα οπλοφόρους, θα πήγαινε στους Φούρνους για να μεταφέρει και τους εκεί Τούρκους αιχμαλώτους στη Σάμο αλλά τελικά όταν έφτασαν εκεί έμαθαν ότι τους είχε ήδη μεταφέρει το καϊκι του Καλλιπολίτη. Εντωμεταξύ στην «Τρεχαντήρα του Μαστρογιαννακού» μετά από συνεχείς διαβουλεύσεις με τους αιχμαλώτους και πολύωρη περιπλάνηση στα παράλια της Σάμου και με την αγωνία όλων στο ζενίθ η πολυπόθητη λύση δόθηκε στο Τηγάνι οπού μετά από “διαπραγματεύσεις” με τις τοπικές αρχές αποφασίσθηκε να μισθώθουν δύο καϊκια και να στείλουν τους αιχμαλώτους από εκεί στο Κουσάντασι.Έτσι κι έγινε. Ενόσω οι ¨διαπραγματεύσεις” με τις αρχές του Τηγανίου ήταν σε εξέλιξη, δύο μέλη του πληρώματος του καπετάν Τσαρνά, ο Στεφανής Λακιός [Στεφανάκι] και ο Σταυρινός Γλαρός [Σουνέλος], όταν πληροφορήθηκαν, από ένα Σαμιώτη δάσκαλο (Τραγάρης) που είχε υπηρετήσει στην Ικαρία, ότι εκδόθηκε διαταγή να τους συλλάβουν το έσκασαν και πήγαν με τα πόδια στο Ηραίον από όπου τους παρέλαβε ένας Καριώτης καπετάνιος ονόματι Μαγγού[ρ]ας και τους έβγαλε στο Μαραθόκαμπο. Από εκεί αφού τηλεφώνησαν για να μάθουν τι απόγινε με την «Τρεχαντήρα του Μαστρογιαννακού» πέρασαν στον Αι-Σίδερο (Καλαμπάχτασι) και με το καϊκι του καπετάν Τσιμπίδα [Κακαβλέ] ξεκίνησαν για την Νικαριά μαζί με άλλους Καριώτες, από τη Σάμο και την Ανατολή. Η περιπέτειά τους όμως δεν έμελλε να λείξει εκεί καθώς μεσοπέλαγα τους βρήκε ισχυρή φουρτούνα, στο μπουγάζι ανάμεσα στη Σάμο και τη Νικαριά, και ζορίστηκαν τόσο που χρειάστηκε να τους δέσει και να τους βγάλει τελικά στη Νικαριά το μεγάλο καϊκι του καπετάν Ηλία Τσαντέ από το Καραβόσταμο που για καλή τους τύχη περνούσε από την ίδια περιοχή. Εν τέλει κατάφεραν να προσεγγίσουν στο Φανάρι οπού ένας λάθος συναγερμός, η φρουρά του Φαναρίου τους πέρασε για Τούρκους και τους πήρε στο τουφεκίδι, τους ανάγκασε να βγουν στην Αρμυρίδα όπου και τους άφησε το καϊκι του Τσαντέ. Από εκεί και πέρα όλα πήγαν κατ΄ευχήν παρ΄όλο που οι φρουρές είχαν ξεσηκωθεί και το νέο είχε φέρει μεγάλη ανησυχία στον Άγιο. Όταν τους εντόπισαν και κατάλαβαν ποιοί είναι επέστρεψαν όλοι μαζί τραγουδώντας. Είχε εντωμεταξύ γυρίσει σώος κι ο Μαστρογιαννακός με τους άλλους κι η χαρά ήταν διπλή. Αυτή εν συντομία είναι η ιστορία της μεταφοράς των Τούρκων αιχμαλώτων όπως την κατέγραψε ο Ιωάννης Δ. Τσαρνάς βασιζόμενος στη μαρτυρία του πατέρα του, Δημητρίου Ι. Τσαρνά [Μαστρογιαννάκι], την οποία επιβεβαίωσε κι ο Στέλιος Κυπραίος.

Καταγραφή Ονομάτων (βασισμένη στη μαρτυρία του Δημητρίου Ι. Τσαρνά)

Η Τρεχαντήρα του Μαστρογιαννακού με τους Αιχμαλώτους (66 άτομα)
Δημήτριος Ι. Τσαρνάς [Μαστρογιαννάκι], Καπετάνιος & ιδιοκτήτης
Ηλίας Τσαμπής, Ναύτης στο τιμόνι, μιλούσε τουρκικά
Στεφανής Λακιός [Στεφανάκι], Ναύτης
Σταυρινός Γλαρός [Σουνέλος], Ναύτης
Τσαρνάς [Καβουρμαλής], Ναύτης από τον Κουντουμά

Το συνοδευτικό καϊκι του Σάνταμου με 10 οπλισμένους άνδρες
Φίλιππας Λ. Πυροβολικός [Σάνταμος], Καπετάνιος & ιδιοκτήτης
Αντώνιος Ζάρας, επικεφαλής ένοπλης φρουράς
Στέλιος Κυπραίος [μετά παπά Στέλιος], επικεφαλής ένοπλης φρουράς

Φρουρά Αντώνιου Ζάρα: Στέλιος Κυπραίος, Δημήτριος Γ. Μαυρίκης, Νικόλαος Αθ. Βασίλαρος, Κων/νος Χρ. Γλαρός, Βασίλειος Φ. Τσαρνάς, Κωστής Λεονταρίδης, Ιωάννης Τσαρνάς, Ιωάννης Λυγίζος, Μιχάλης Χαχόλος.**

Καϊκια που βοήθησαν στο φόρτωμα
Η μαούνα του Παπαχατζή, κουβάλησε σαβούρα στου Μαστρογιαννακού
Η βάρκα του Φωκίου, κουβάλησε σαβούρα στου Μαστρογιαννακού
Καϊκια που βοήθησαν στην επιστροφή των Λακιού & Γλαρού από τη Σάμο
Το καϊκι του Μαγγούλα
Το καϊκι του καπετάν Τσιμπίδα [Κακαβλέ]
Το μεγάλο καϊκι του Ηλία Τσαντέ από το Καραβόσταμο

Το καϊκι του Καλλιπολίτη μετέφερε τους τούρκους από τους Φούρνους

* Ιωάννη Δ. Τσαρνά, Ενθύμησες από την Ικαριακή επανάσταση, Ικαριακά, Απρίλιος – Μάϊος – Ιούνιος 1961, τεύχος 20, σελ. 5.
**Χ. Παμφίλη, Η ιστορία της νήσου Ικαρίας, σελ. 238.

Προσάρτηση Φούρνων στην Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας (π.34/14-8-1912)

Οι Ικάριοι προσάρτησαν στην «Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας» και τους Φούρνους που τον καιρό εκείνο αριθμούσαν 1200 κατοίκους. Στο μεγαλύτερο και ομώνυμο νησί υπήρχε τουρκική φρουρά αποτελούμενη από 6 χωροφύλακες υπό την αρχηγία ενός Τσαούση (Λοχία) οι οποίοι με το που έμαθαν, τη 18η Ιουλίου, από έναν Υδραίο πλοίαρχο τις εξελίξεις στην Ικαρία ναύλωσαν τον ίδιο και πέρασαν στη Μικρά Ασία. Στο υπόμνημα που έστειλε η Ικαριακή κυβέρνηση στις μεγάλες δυνάμεις την 28η Ιουλίου 1912 υπέγραφε και εκ μέρους των νήσων Φούρνων. Έτσι ο κόσμος μάθαινε ότι οι Φούρνοι επαναστάτησαν κατά της Τουρκίας. Η επίσημη προσάρτηση των Φούρνων στην «Ελευθέρα Πολιτεία Ικαρίας» έγινε στις 14 Αυγούστου 1912 (π.34/14-8-1912) οπότε τους παραχωρήθηκε μία θέση στην Επαναστατική Διοικητική Επιτροπή η οποία καλύφθηκε από τον Δημήτριο Ν. Ορφανό. Με το ίδιο πρακτικό διορίστηκαν φρούραρχος επί κεφαλής ομάδας αποτελούμενης εκ πέντε χωροφυλάκων αποσπασθέντων εκ της Ικαριακής χωροφυλακής, εκτελών και χρέη αστυνόμου ως και χρέη υγειονόμου και λιμενάρχη ο Σταμάτιος Πουργιέζης και τελώνης αρχικά διορίστηκε ο Κ. Ι. Μαρκάκης.

Γυναίκες σύμβολα της Ικαριακής αντίστασης και του απελευθερωτικού αγώνα | Άννα Πέδου, Θεοδοσία Κουτούφαρη και Αγγέλικα Πλούτη

Η αντιστασιακή και επαναστατική δράση των τριών γυναικών εμψύχωσε και ενέπνευσε το λαό. Προεπαναστατική περίοδος, παραμονές και κατά την επανάσταση του 1912

Άννα Πέδου

Τα όρια του μύθου άγγιξε το όνομα της Άννας Πέδου με την δυναμική αντίστασή της που έδωσε το παράδειγμα και στους υπόλοιπους όταν οι Οθωμανικές αρχές προσπάθησαν να επιβάλουν το μονοπώλιο του καπνού, την απαγόρευση της καπνοκαλλιέργειας, και ήρθαν στη Νικαριά για να ξεριζώσουν όλες τις καπνοφυτείες. Η Άννα Πέδου δεν δίστασε μπροστά στους υπαλλήλους της εταιρείας Ρεζή, που είχε το μονοπώλιο, να πάρει τα όπλα και να πρωτοστατήσει στο κίνημα αντίστασης που πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις ώστε υποχρέωσε την Πύλη να κηρύξει οριστικά από το 1911 ελεύθερη την καπνοκαλλιέργεια στην Ικαρία και να αποφυλακίσει τους Δημογέροντες που τους κράταγε για το λόγο αυτό στη Χίο. Η φήμη της ξεπέρασε τα στενά όρια του νησιού, και τα όρια του μύθου, ώστε από τη Σάμο μέχρι και τη Σύρο ακουγόταν ότι κυκλοφορούσαν τσιγάρα με το όνομα και τη μορφή της αποτυπωμένα σε πακέτα!

Θεοδοσία Κουτούφαρη 

Στις 25 Μαρτίου 1912, του Ευαγγελισμού, όταν εψάλετο το Χριστός Ανέστη στον Άγιο Δημήτριο Ραχών η Θεοδοσία Κουτούφαρη, ο Γιάννης Κουτούφαρης, ο Διαμαντής Αφιανές, ο Δημήτρης Αφιανές και ο Βαγγέλης Τσεπέρκας ήρθαν στα χέρια με Τούρκους χωροφύλακες όταν οι τελευταίοι προσπάθησαν στον περίβολο της εκκλησίας να αμαυρώσουν τη λαμπρή αυτή των Ελλήνων γιορτή. Οι δυο Τούρκοι τα βρήκαν σκούρα με αυτή τη λεβεντογυναίκα που με τη βοήθεια και των άλλων κατάφερε και τους πήρε τα όπλα. Όταν ήρθαν ενισχύσεις από το Χριστό και ζητούσαν τους υπαίτιους προς έκπληξη όλων η Θεοδοσία Κουτούφαρη ήταν παρούσα, ξεγελώντας τους πρώτους που κατεύθασαν και στέλνοντάς τους προς άλλη κατεύθυνση όταν της ζήτησαν να τους πει προς τα που πήγαν οι υπαίτιοι, κοιτάζοντας στα μάτια τους χωροφύλακες που πριν από λίγο είχε αφοπλίσει. Οι δυο Τούρκοι ντράπηκαν να ομολογήσουν στους συναδέλφους τους ότι αυτή η λεβεντογυναίκα η Θεοδοσία Κουτούφαρη τους αφόπλισε.

Αγγέλικα Πλούτη

Ξημέρωνε 18 Ιούλη του 1912, μια λαμπρή ημέρα για τους Ικαριώτες, και έξω από το Χρυσόστομο οπού τη μέρα αυτή συνελήφθησαν οι τελευταίοι εννέα Τούρκοι είχαν απέναντί τους όλο το λαό ενωμένο, οι περισσότεροι άοπλοι, ανάμεσά τους και η Αγγέλικα Πλούτη. Γυναίκες και άνδρες από το Χρυσόστομο, το Ξυλοσύρτη, τη Πλαγιά ακόμα και Ραχιώτες που εις ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τους Χρυσοστομίτες, που πρωτοστάτισαν στη σύλληψη της τουρκικής φρουράς των Ραχών, έσπευσαν να ξεπληρώσουν το χρέος τους. Όταν συνέλαβαν πια και τους τελευταίους ξεκίνησαν τραγουδώντας όλοι μαζί, παιδιά και γέροντες, άνδρες και γυναίκες για τον Άγιο συνοδεία των αιχμαλώτων. Την πομπή οδηγούσε έφιππος ο ιερέας Κωνσταντίνος Κουλουλίας και λίγο πίσω η Αγγέλικα Πλούτη στο πλάι του Αντώνη, του άνδρα της και πρωτοπαλίκαρου της ομάδας του παπά, ζωσμένη με τα άρματα που είχε ξεκρεμάσει και πάρει από έναν Τούρκο αιχμάλωτο. Την περίοδο που ακολούθησε δε τ΄άφησε το όπλο και έμαθε τόσο καλό σημάδι που πέρναγε τη σφαίρα μέσα από δακτυλίδι.

«Οσα θυμούμαι από το 1912», αφήγηση της Αγγέλικας Πλούτη, Φιλοθέη, 4 Σεπτεμβρίου 1958, «Ικαριακά», Ιούλ.-Αύγ. 1959 (μικρό απόσπασμα).
«…Ο Αντώνης μου στο ‘ 97 πολέμησε στη Θεσσαλία και ύστερα επήγεν εις την Κρήτη για έναν καιρό…Κάμποσες βδομάδες πριν από της Αγιάς Μαρίνας τον ήχανα μέρα παρά μέραν…μούλεε πως ηπήαινεν στο Γιατρόν (τον Μαλαχίαν).Τα βράδια ησυχνόρχουνταν ο Μουλάς ο Σταμάτης, ο Αποστόλης ο Παριανός, ο Βασίλης ο Τσαμπής κι ο Δημήτρης ο Παριανός.
Ανήμερα της Αγίας Μαρίνας ήμουνα στο χωράφι· ακούω τουφεκιές κι ήκοψεν η αγελάδα… περνούσαν οι σφαίρες κι χτυπούσαν απά στο σπίτιν του Κόκκινου. Φοβήθηκα και δεν ήξερα τι ήτρεχε…Επανάσταση, μου λένε, και σηκώθηκαν οι Τούρκοι να σκοτώσουν τους Καριώτες…Εγώ ρώτησα πού να ‘ναι ο άντρας μου.
-Καλά είναι ο άντρας σου, μου λέει το Σπυρακάκη (Κ.Αϊβαλιώτης). Περάσαν τη Φάρδη με το Γιατρό και πάνε να πιάσουν τους Τούρκους στις Ράχες…
΄Αμα διώξαμε τους Τούρκους, σε κάθε χωριόν είχε δυο ναύτες και μας γυμνάζανε όλους άνδρες, γυναίκες…παιδιά και μάθαινα κι εγώ σκοποβολή. Ηστεκούμασταν στην Κουρμαδιά και μας ήβαλλαν ένα πορτοκάλι στην άκρην του κήπου μας, που ήταν τριανταδυό αυλάκια. Κι απά στο πορτοκάλιν ένα δαχτυλίδι. Κι ήμαθα κι ηκάνεβγα το πορτοκάλι με το «μάλιχερ» και καμιά φορά ηπέρνουν και μέσα από το δαχτυλίδι.»

Ευεργέτες – Δωρεές – Εισφορές

Χρηματικές Συνδρομές της Ικαριακής Αδελφότητας Αμερικής.
Χρηματικές Συνδρομές της Ικαριακής Αδελφότητας Αιγύπτου.
Παροχή όπλων και πολεμοφοδίων από την Ελληνική κυβέρνηση.
Εισφορές Ενοριακών Ναών & των Μονων Μουντέ & Λευκάδος (π.7/24-7-1912)
Αγάπιος Ράπτης, έδωσε 10 όπλα γκρα και 3000 φυσίγγια.
Κωνσταντίνος Χατζή Λούης, έστειλε 25 όπλα και 1000 φυσίγγια (π.31/13-8-1912)
Ιωάννης Γιαορτάς, την 4η Νοέμμβρη παρέθεσε στην οικία του το εορταστικό γεύμα.

Ικαριώτες αγωνιστές στην εποποιία του 1912 (17/7 – 22/12)

Νεκροί και Τραυματίες

Γεώργιος Π. Ν. Σπανός, 1868-1912, σκοτώθηκε στις 17-7-1912 στο Χρυσόστομο
Κωνσταντίνος Κούσκος, τραυματίστηκε στις 17-7-1912 στο Χρυσόστομο
Ιωάννης Κουτσουφλάκης, τραυματίστηκε στην επανάσταση της Σάμου
Χρίστος Βατούγιος, τραυματίστηκε στην επανάσταση της Σάμου

Επαναστατική Ηγεσία

Ιωάννης Λ. Μαλαχίας, Αρχηγός της επανάστασης, Ξυλοσύρτης 1880-1958.
Παπά Κωνσταντίνος Ν. Κουλουλίας, Υπαρχηγός της επανάστασης, Φραντάτο.
Γεώργιος Στ. Φουντούλης, Αρχηγός στρατιωτικών δυνάμεων, Καραβόσταμο.

Προσωρινή Διοικητική Επαναστατική Επιτροπή

Ιωάννης Λ. Μαλαχίας, Ιατρός, Πρόεδρος
Ζαχαρίας Μωραΐτης, Νομικός, μέλος
Άγγελος Ηλ. Τσαντές, μέλος
Ιωάννης Δ. Πουλιανός, Ιατρός, μέλος
εκ περιτροπής
Σαράντης Ι. Κρόκος, μέλος
Κωνσταντίνος Γ. Πουλιανός, Ιατρός, μέλος
Ιωάννης Ν. Μαλαχίας, μέλος
Κωνσταντίνος Ν. Κουλουλίας, Ιερέας, μέλος
Λεωνίδας Π. Ν. Σπανός, Νομικός, μέλος
Θεόδωρος Γ. Σπανός, μέλος
Γεώργιος Στ. Λομβαρδάς, Σχολάρχης, Γραμματέας (π.3/22-7-1912)
Κατά τη διάρκεια της επανάστασης η επιτροπή έγινε δεκαμελής και στη συνέχεια ενδεκαμελής.
Δημήτριος Ν. Ορφανός, μέλος, Επίτροπος Φούρνων (π.34/14-8-1912)
Χαράλαμπος Γ. Παμφίλης, Νομικός, Αντιπρόεδρος (π.66/19-9-1912)

Σε πολλά πρακτικά αντί των τακτικών μελών υπέγραφαν αντιπρόσωποι τους
Χαράλαμπος Γ. Παμφίλης, πρόεδρος (ως αντιπρόσωπος, π22/5-8-1912)
Χαράλαμπος Π. Ν. Σπανός. μέλος (ως αντιπρόσωπος του Λεωνίδα Σπανού)
Χριστόδουλος Π. Ν. Σπανός. μέλος (ως αντιπρόσωπος του Θ. Γ. Σπανού)
Στέφανος Γ. Παμφίλης, ταμίας (π.27/8-8-1912), μέλος εν απουσία του Ορφανού.

Πρωτεργάτες του επαναστατικού κινήματος (π.84/4-11-1912)

Ιωάννης Λ. Μαλαχίας
Ζαχαρίας Σ. Καπνιστός
Κωνσταντίνος Χ. Γλαρός
Γεώργιος Π. Ν. Σπανός
Αντώνιος Π. Ζίζης
Δημήτριος Γ. Μαυρίκης
Ηλίας Ν. Παπής
Ιωάννης Γ. Παπής
Φίλιππος Δ. Μανταγάς
Κωνσταντίνος Ι. Καφούτης
Νικόλαος Γ. Κοτσορνίθης
Βασίλειος Ηλ. Χατζηνάκης
Φώτιος Χ. Κουτσούτης
Γεώργιος Ν. Κουτσούτης
Μιχαήλ ΠΗ Καλαμπόγιας
Ιωάννης Χ. Αϊβαλιώτης
Κωνσταντίνος Π. Ν. Κουλουλίας
Αντώνιος Πλιούτης
Δημήτριος Παριανός
Γεώργιος Ν. Βαμβακάς
Χρίστος Βατούγιος
Ζαχαρίας Κιουλανής
Σταμάτιος Δ. Μουλάς
Ισίδωρος Ν. Γιάκας
Γεώργιος Στ. Φουντούλης
Αλέξανδρος Μαλτέζος
Νικόλαος Θ. Παύλος
Μιχαήλ Ζ. Φουντούλης
Φώτιος Ανδ. Φουντούλης
Βασίλειος Ανδ. Φουντούλης
Χρίστος Ανδ. Φουντούλης
Κωνσταντίνος Στ. Κούβαρης
Νικόλαος Αθ. Βασίλαρος

Επιτροπή Οργανικού Χάρτη του Συντάγματος (π.74/15-10-1912)

Ζαχαρίας Μωραΐτης
Χαράλαμπος Γ. Παμφίλης
Ηλίας ΠΙ. Χουτρίδης
Σαράντος Ι. Κρόκος,
Κωνσταντίνος Ι. Μυριανθόπουλος

«Πρακτικά Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας» που εκδόθηκε με τη φροντίδα και την επιμέλεια του Πελοπίδα Γ. Λομβαρδά, υιού του Γεώργιου Σταμ. Λομβαρδά γραμματέα της Διοικούσας επαναστατικής επιτροπής Ικαρίας (17/7/1912 – 4/11/1912).

Λίγα λόγια για το άρθρο

Ελάχιστος φόρος τιμής προς τους 17.000 καριώτες του 1912 που ελευθέρωσαν την Ικαρία 4 μήνες πριν τους πρώτους Βαλκανικούς πολέμους αποτελεί η καταγραφή των γεγονότων με όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία για τα πρόσωπα που έδρασαν την περίοδο εκείνη. Στη σπουδαία συμβολή των αποδήμων που ενίσχυσαν με κάθε τρόπο την επανάσταση. Σε όλους αυτούς που τίμησαν με τον καλύτερο τρόπο τη θυσία του Γεώργιου Σπανού. Η έρευνα αυτή βγάζει για πρώτη φορά στο φως τα ονόματα των ανδρών που συμμετείχαν στην επικίνδυνη αποστολή της μεταφοράς των Τούρκων αιχμαλώτων. Τα ονόματα των 9 Ικαρίων που με συνοδό τον Παμφίλη, αντιπρόεδρο της επαναστατικής επιτροπής της Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας, δε δίστασαν να ενισχύσουν στις 7 Σεπτέμβρη του 1912 το ολιγάριθμο αποβατικό σώμα Μαραθοκάμπου που με επικεφαλής το Σοφούλη αποτέλεσαν τον αρχικό πυρήνα ανδρών που συμμετείχε στην επανάσταση της Σάμου. Το γενναίο πλήρωμα του «Κλεοπάτρα» που ορισμένες άγνωστες ενέργειές του δεν έχουν δει μέχρι και σήμερα το φως της δημοσιότητας. Τους 42 Ικάριους εθελοντές που το Δεκέμβριο του 1912 με επικεφαλής τον Κουκουδέα έλαβαν μέρος στην απελευθέρωση της Χίου.

Σε πόσους άραγε είναι γνωστό το ιστορικό πλαίσιο και οι συνθήκες μέσα στις οποίες έδρασαν αυτοί οι ήρωες; Είναι γνωστό στο ευρύ κοινό το γεγονός που έλαβε χώρα στο κέντρο του Αιγαίου στις 17 Ιουλίου του 1912 τέσσερις μήνες πριν τους πρώτους βαλκανικούς και εν μέσω του ιταλoτουρκικού πολέμου; Ποια τα σενάρια που εξέταζε η ελληνική κυβέρνηση, απροετοίμαστη ως τότε να αντιδράσει με άλλο τρόπο, εν όψη της κατάληψης των νησιών από τους Ιταλούς; Αυτά και πολλά άλλα διερευνά στην έρευνα αυτή ο Γιώργος Σούρτης που μικρά αποσπάσματα φιλοξενήθηκαν στο παρόν άρθρο. Το πρώτο μέρος της δημοσιεύθηκε υπό τον τίτλο «Ημερολόγιο ελευθερίας : Ικαρία 1912» στο περιοδικό «Ικαριακά», περίοδος Γ΄ – τεύχος 111, έκδοση της Πανικαριακής Αδελφότητας Αθηνών.