Οι Ικαριώτες γιορτάζουν την εορτή της Αγίας Θεοκτίστης, προστάτιδας του νησιού, της οποίας το λείψανο βρέθηκε και φυλάσσεται στην Ικαρία
Η Αγία Θεοκτίστη, έχοντας σε όλη της τη ζωή δοξάσει τον Θεό αναχώρησε από αυτόν τον κόσμο το έτος 889 στον Ιερό Ναό της Εκατονταπυλιανής της Πάρου. Στην είσοδο αυτού του ιστορικού Ιερού Ναού βρίσκεται ο τάφος της.
Τρία νησιά του Αιγαίου σχετίζονται με την ιερότητα της: Η Λέσβος και συγκεκριμένα η Μήθυμνα, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε, η Πάρος, όπου ασκήτεψε για τριάντα πέντε χρόνια και η Ικαρία όπου πλέον αναπαύονται τα ιερά της λείψανα. Τμήματα του αγίου της λειψάνου επίσης υπάρχουν στην Μήθυμνα της Λέσβου, στον Ιερό ναό της Εκατονταπυλιανής της Πάρου και στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Νικητών Καβάλας.
Η κατασκευή της Μονής της Αγίας Θεοκτίστης στην Ικαρία χρονολογείται στις αρχές του 16ου αιώνα και βρίσκεται στο χωριό Πηγή. Είναι ο τόπος που βρέθηκε το ιερό σκήνωμα της Αγίας. Σήμερα, δεν ζουν πλέον μοναχές στην Ιερά Μονή, μετά την αποχώρηση των δύο τελευταίων το 1982.
Σύμφωνα με την παράδοση, «η εύρεση», μια μικρή σπηλιά πίσω από τον κυρίως ναό του μοναστηριού είναι το σημείο όπου βρέθηκαν φυλαγμένα τα ιερά λείψανά της.
Στη Θεοσκέπαστη, στη στέγη του Θεού, ένα άνοιγμα στο βράχο που καλύπτεται από τεράστια πλάκα που λειτουργεί ως φυσική στέγη (λούρος στην τοπική διάλεκτο), το μικρό σημερινό παρεκκλήσι εντός του χώρου της Ιεράς Μονής, είναι το σημείο που τα λείψανά της φυλάσσονταν για πολλά χρόνια.
Σήμερα, τα λείψανα της Αγίας Θεοκτίστης φυλάσσονται στον Ιερό Ναό της Αγίας Θεοκτίστης και τέτοια μέρα κάθε χρόνο γίνεται περιφορά τους εντός του χώρου του μοναστηριού.
Ένα μνημείο της δημώδους γλώσσας που μας μεταφέρει την καθημερινή πρακτική της λατρείας και μια μοναδική πηγή πληροφοριών για τη λαϊκή Ορθόδοξη λατρεία στην εποχή της Τουρκοκρατίας είναι ένα σπάνιο και πολύτιμο ντοκουμέντο για μια σημαντική έκδοση που έγινε με την συνδρομή των Ικαριωτών, το έτος 1909 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, εκ του Πατριαρχικού τυπογραφείου με τίτλο «Ακολουθία της Οσίας μητρός ημών Θεοκτίστης της Λεσβίας» υπὸ Ιερομονάχου Νείλου Φουτρίδη. Εκτός από το αναγνωρίσιμο όνομα του επιμελητή που εμφανίζεται στο εξώφυλλο (πρόκειται για τον αδελφό του Αριστείδη Φουτρίδη) θα βρείτε τα ονόματα των Ικαριωτών της περιόδου στον εκτενή ονομαστικό κατάλογο εκείνων που συνέβαλαν στην έκδοση, ο οποίος περιλαμβάνεται στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου.
Η Αγία Θεοκτίστη γεννήθηκε στην αρχαία πόλη της Λέσβου, Μήθυμνα, και χάνοντας νωρίς και τους δύο της γονείς, ανατράφηκε από συγγενείς. Η πικρή εμπειρία της ορφάνιας διαμόρφωσε την ευαισθησία της έναντι των ορφανών, προσφέροντας τους τη βοήθειά της. Η πίστη της στον Χριστό την καθοδήγησε να αφοσιωθεί πλήρως σε Αυτόν, απορρίπτοντας τα περισσότερα κοσμικά και εστιαζόμενη στην θρησκευτική ζωή.
Αποφάσισε να γίνει μοναχή, ίδρυσε μια Ιερά Μονή, και συγκέντρωσε πολλές ευσεβείς νέες, προσφέροντας πνευματική και υλική στήριξη σε αναξιοπαθούντες. Η Αγία Θεοκτίστη ζούσε καθημερινά τις μεγάλες αρετές της χριστιανικής πίστης και της αγάπης, παρεμβαίνοντας στις ανάγκες των πιστών και διακηρύσσοντας τον Χριστό μέσα από τις πράξεις της.
Κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης από Άραβες πειρατές, η Αγία αιχμαλωτίστηκε αλλά κατάφερε να δραπετεύσει, κατευθυνόμενη προς τον Ιερό Ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής στην Πάρο. Εκεί, ζούσε ενασχολούμενη με προσευχές, νηστείες και αγρυπνίες, αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες της πείνας, του χειμερινού ψύχους και του καλοκαιρινού καύσωνα.
Μετά από 35 χρόνια ασκητικής ζωής, εντυπωσιακή για την ευλάβεια και την αφοσίωσή της, η Αγία Θεοκτίστη λίγο πριν αφήσει την τελευταία της πνοή ζήτησε από έναν κυνηγό που επισκέφτηκε τον Ναό της Εκατονταπυλιανής να της φέρει έναν ιερέα για να την κοινωνήσει και να εξομολογηθεί. Η περιγραφή του σώματός της εντυπωσιάζει, επιβεβαιώνοντας την αφθονία θαυμάτων.
Ακολουθεί η περιγραφή και το τέλος της ιστορίας:
Τα μαλλιά της Αγίας ήταν λευκά, ενώ το πρόσωπό της είχε σκούρο χρώμα. Δεν φαινόταν καθόλου σάρκα, αλλά μόνο ένα λεπτό δέρμα που κρατούσε τους αρμούς των νεύρων και των οστών. Το σώμα της έμοιαζε περισσότερο με σκιά παρά με ανθρώπινο σώμα.
Ο κυνηγός, ύστερα από έναν ευσεβή χαιρετισμό, κατέκλινε γονατιστός στη μέση του Ιερού Ναού και ευχαριστούσε το Θεό. Ξαφνικά παρατήρησε μια κουρτίνα και αναρωτήθηκε πώς και ποιος την είχε τοποθετήσει εκεί.
Στη συνέχεια, σηκώθηκε με ευγνωμοσύνη και πλησίασε το Άγιο και Ιερό Βήμα. Ακούστηκε μια γυναικεία φωνή που τον προειδοποίησε: “Άνθρωπε, μην πλησιάζεις, γιατί είμαι γυναίκα και είμαι γυμνή”. Ο κυνηγός τρόμαξε και σταμάτησε. Η φωνή συνέχισε: “Ρίξε μου το πανωφόρι σου, ώστε να μπορέσω να έρθω και να σου μιλήσω”. Αφού της έριξε το πανωφόρι, εκείνη εμφανίστηκε ενώ φορούσε το ρούχο και του αποκάλυψε την ιστορία της.
Η Αγία Θεοκτίστη εξιστόρησε τον αγώνα της και πώς η Παναγία της συνέστησε να απευθυνθεί σε αυτόν για βοήθεια. Ο κυνηγός της υποσχέθηκε να φέρει έναν ιερέα για να την κοινωνήσει και εκείνη τον ευχαρίστησε.
Λίγο αργότερα, όταν ο κυνηγός επέστρεψε με τον ιερέα, τη βρήκαν να κοιμάται νεκρή. Εκείνος και ο ιερέας την κήδεψαν και αναχώρησαν. Το τέλος της Αγίας Θεοκτίστης έλαβε χώρα το 889 στον Ιερό Ναό της Εκατονταπυλιανής.
Μια ενδιαφέρουσα σύνδεση ανάμεσα στη Λέσβο, την Πάρο και την Ικαρία μέσα από τη θρησκευτική παράδοση.
Οι Λέσβιοι, μαθαίνοντας για τη συμπατριώτισσάς τους, αναζήτησαν τρόπο να την ανακτήσουν. Το ειδικό πλοίο που έστειλαν και παρέλαβε το σκήνωμα, έπεσε σε θαλασσοταραχή και άραξε στο Γιαλισκάρι της Ικαρίας.
Οι ντόπιοι κάτοικοι αντιλήφθηκαν το περίεργο φορτίο και με έξυπνο τρόπο το πήραν και το έκρυψαν σε μια σπηλιά, διατηρώντας το κρυφό για περισσότερο από 100 χρόνια. Η ανακάλυψή του από έναν κυνηγό, καθοδηγούμενο από τη σκύλα του, έφερε στο φως τα οστά και εξαπλώθηκε η είδηση ότι πρόκειται για λείψανο “Αγίου”.
Από την παράδοση μαθαίνουμε πως βρέθηκε η λύση σε ποιαν ανήκαν αυτά τα λείψανα μέσω ενός ονείρου σεβάσμιου γέροντα, του Ιωάσαφ Κεφαλά από τη Μεσαριά. Η Αγία Θεοκτίστη, σύμφωνα με το όνειρο, αποκάλυψε ποια είναι και το πως βρέθηκε στην Ικαρία.
« Είδε την τάξιν μοναχή, Πατρίς μου εστίν η Λέσβος, ησκήτευσα εν τη νήσω Πάρω χρόνους 35, μετά δε ταύτα αφικόμην ενταύθα, ίνα σκέπω και φρουρώ την νήσον ταύτην, ονομάζομαι δε, Θεοκτίστη».
