Εισήγηση της ποιήτριας και φιλολόγου Ηρώς Τσαρνά στο 47ο ετήσιο Συνέδριο της Π.Ε.Φ. (Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων) από 4/11/-7/11-2021
Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑΣ ΤΟΥ 1821. ΛΑΙΚΗ ΚΑΙ ΛΟΓΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗ
Ηρώ Τσαρνά-Κ.
Ενώ ο Μωάμεθ ο Β, ο Κατακτητής ήταν κύριος της Κωνσταντινούπολης και της ηπειρωτικής Ελλάδας, τα νησιά του Αιγαίου ζούσαν σε επιεικέστερο καθεστώς υπό την κατοχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή – έδρα του η Ρόδος- ανάμεσά τους και η Ικαρία, η οποία από το 1521 ζει συγχρόνως τον αιώνα της αφάνειας (1521-1601)[i]. Ο Ιστορικός της Ικαρίας Ιωάννης Μελάς χαρακτηρίζει τους κατοίκους του νησιού της εποχής «βιβλικές μορφές» και το περιβάλλον τους «βράχους που καμαρώνουν»[ii] Αυτές οι «βιβλικές μορφές» του αιώνα της αφάνειας, άφησαν το DNA τους στις επόμενες γενιές που είχαν μάθει στη λιτότητα, δεν τους ενδιέφερε το χρήμα και την ελευθερία δεν μπορούσε κανείς να τους τη στερήσει [iii] Εξαιτίας της φτώχειας του, το νησί,[iv] πληρώνει μόνον τη «μακτού» έναν γενικό φόρο, χαίρει αυτονομίας και αντιμετωπίζει με τα πενιχρά μέσα και την περηφάνια της τον αγά που τον 17ο αιώνα, φέρθηκε αυταρχικά στους κατοίκους του νησιού. Τον γκρεμίζει από το Κακό Καταβασίδι κάπου μεταξύ Χρυσοστόμου και Ξυλοσύρτη και απαντά με μια φωνή στους απεσταλμένους που ζητούν να μάθουν τον δράστη : «ούλοι εμείς Αφέντη». Στον αγώνα του 1821 παίρνουν μέρος και οι Ικάριοι, που θα μπορούσαν να απέχουν, εφόσον δεν υφίσταντο μεγάλη πίεση από τους Τούρκους, με το διάλειμμα της ρωσικής κατοχής κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο (1770-1774).[v] Αναφέρονται μάλιστα και Φιλικοί στην Ικαρία όπως ο Σταυρινός Χλίτας, ο Παναγιώτης Καραφάς, που ήταν και συνεργάτης του Αντρέα Μιαούλη, όπως ήταν και ο Φωτεινός Τσολάκης, ο Μανώλης Λουκάτσος, ο Βρούλος, πιθανόν ο Διακογιώργης Βασίλαρος και ο πνευματικός ποιμένας του νησιού, παππά- Γιώργης ο Ρόδιος[vi]. Ας σημειωθεί ότι ο Αριστείδης Παππάς, από τους εξέχοντες Φιλικούς μύησε στη Σμύρνη τον Γεώργιο Παπλωματά, γνωστόν ως Λογοθέτη-Λυκούργο, με καταγωγή από την Ικαρία( Κουλουλιάδες/Κουνιάδο)[vii] που ξεσήκωσε τη Σάμο. Υδραίικο επιτύμβιο επίγραμμα αναφέρεται σε Υδραίο γενναίο μαχητή που πολέμησε και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και στο Ικάριο πέλαγος[viii]. Η Ικαρία απολαμβάνει αυτονομία και προνόμια μέχρι το 1834 που αρχίζει η β΄ περίοδος σκλαβιάς για τους Ικάριους και για τους άλλους νησιώτες. (τα νησιά που μοιράζονταν την τύχη τους με την Ικαρία ήταν η Πάτμος, η Λέρος, η Κάλυμνος-η Τετράνησος). Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου,το 1830, τα νησιά του Αιγαίου δόθηκαν στους Οθωμανούς. Οι Τούρκοι, στην επικράτεια των νησιών αυτών ήταν ελάχιστοι και οι νησιώτες εξέλεγαν και δικούς τους επιτρόπους για τη διακυβέρνηση του τόπου τους. [ix]
Οι Καριώτες ξεσήκωσαν τους απρόθυμους, λόγω των εξαιρετικών προνομίων χάρις στη μαστίχα τους (μαζί με τον Λογοθέτη), Χιώτες σε επανάσταση. Στην εκστρατεία του Λογοθέτη πήρε μέρος με δικό του πλοίο και Ικάριους ναυτικούς ο Μιχάλης Καστανιάς, γιος του καπετάν Σταμάτη Καστανιά[x] Την εποχή των Ιουστινιάνων οι Καριώτες κατέφευγαν στη Χίο. Με την καταστροφή της Χίου το 1822, πολλοί Χιώτες κατέφυγαν στην Ικαρία. ‘Ϊντα Χιώτης, ίντα Καριώτης», συνηθιζόταν να λέγεται, όπως αναφέρει ο Καριώτης Ιστορικός και Αρχαιολόγος Θεμιστοκλής Κατσαρός, πράγμα που αποδεικνύουν και πολλά επίθετα χιώτικα στην Ικαρία : Τσουρής, Βολίκας, Σαββάκης, Πλυτάς, Μπουρνιάς, κ.ά.
Μερικοί Καριώτες, όπως ο Σούρλος, ο Γεώργιος Τσαρνάς με την επωνυμία «Τακτικός», κ. ά. πολέμησαν το 1822/23 και στο Μεσολόγγι και κατόρθωσαν να σωθούν φέρνοντας στην Ικαρία τα μαντάτα για τον εκεί αγώνα. Πολλοί Καριώτες αποτελούσαν πλήρωμα των πλοίων του μπουρλοτιέρη Κωνσταντίνου Κανάρη.[xi]
Το 1824, ο Σουλτάνος Μαχμούτ και με την ενθάρρυνση των Αυστριακών και τη βοήθεια του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου αποφάσισε να καταπνίξει την Επανάσταση των Ελλήνων ξεκινώντας από τη Σάμο, το 1824, όπου κατέφθασε ο ελληνικός στόλος με τους Σαχτούρη, Τσαμαδό, Μιαούλη, ο οποίος έμεινε στο σπίτι του Καραφά (Ικαρία) και κοινώνησε πριν τον αγώνα. Στη ναυμαχία μεταξύ Σάμου, Φούρνων και Ικαρίας κατατροπώθηκαν οι Τούρκοι. Το ίδιο συνέβη και στη ναυμαχία του 1826 γύρω από τα ίδια νησιά. Ο Φάρος, τοποθεσία του Αγίου Κηρύκου Ικαρίας, αποτέλεσε κέντρο ανεφοδιασμού του ελληνικού στόλου και άντλησης πληροφοριών για την έκβαση του αγώνα[xii].
Στα νησιά του Αιγαίου, στη Θράκη και τη Μικρά Ασία δεν υπάρχει παράδοση τραγουδιών για κλέφτες και αρματολούς[xiii].
Στην Κάρπαθο το μοναδικό τραγούδι που βρήκαμε, στα Λαογραφικά Σύμμεικτα της Καρπάθου του Μιχαηλίδη Νουάρου[xiv], είναι εκείνο που αναφέρεται σε Τούρκο για τη διεκδίκηση της γυναίκας του καραβοκύρη από Τούρκο του Γαλατά. Σε μεγάλο βαθμό το ίδιο θα συναντήσουμε ακόμα και την εποχή της Τουρκοκρατίας στις αρχές του 19ου αιώνα και στην Ικαρία, όπου τα ερωτικά δίστιχα, απαγγελλόμενα μεταξύ των νέων αφθονούν, όταν δεν έχουν και σατιρική διάθεση, όπως και εκείνα των ανταγωνισμών των χωριών μεταξύ τους[xv]
Στην Ικαρία, είναι επηρεασμένος από την τουρκική κυριαρχία ο τίτλος μιας παραλογής που αναφερόταν στον Ανδρόνικο και στον γιο του Κωνσταντή και είναι γνωστή με τον τίτλο Αντρουλαγάς (Αντρουλής). Και στην Ικαριώτικη παραλογή της Σούσας βρισκόμαστε στην εποχή της Τουρκοκρατίας, μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, το 1669. Ο αγαπητικός της Σούσας, ο Σαρημπαλής εξαιτίας του οποίου σκότωσε την κόρη ο αδελφός της, ήταν Τούρκος. Άλλη μία παραλογή της Ικαρίας με τον τίτλο «Ο Ναύτης», προσεγγίζει τον ναύτη με τον κλέφτη θυμίζοντας στίχους από το «Κιβούρι του κλέφτη». Τα δύο αυτά δημοτικά τραγούδια θεωρούνται κατάλοιπα της ακριτικής παράδοσης του ετοιμοθάνατου αγωνιστή, κα η παραλογή της Ικαρίας ως δομή και ύφος είναι πιο κοντά στα ακριτικά παρά στα κλέφτικα. Ο ναύτης και ο κλέφτης δίνουν τις ίδιες παραγγελίες για την ταφή τους, να κρατηθούν, δηλαδή, οι ίδιες συνήθειες με αυτές που είχαν στη ζωή, όταν θα είναι νεκροί. Με μία διαφορά, ενώ ο κλέφτης θέλει το μνήμα του ψηλά, ο ναύτης το θέλει «χαμηλά στο περιγιάλι» :
…Εθ θέλω να με θάψετε ψηλά στον Άηγ-Γιάννη,
Μόθ’ θέλω να με θάψετε κάτω στο περιγιάλιν,
Να με χτυπά η θάλασσα, το κύμαν να με βρέχη…
Στις παραλογές εντάσσει, επίσης, ο Αλέξης Πουλιανός[xvi][xvii]– αντιπροσωπευτικό τραγούδι της περιόδου του 1821 και αυτό με δάνεια μορφή από τα ακριτικά άσματα για τη μητέρα του Διγενή (Η αντρειωμένη λυγερή), που εδώ φέρει τον τίτλο : Της κόρης με το Τουρκόπουλο, όπου αντί του Σαρακηνού ο διώκτης είναι Τούρκος.
« Το κλέφτικο τραγούδι, λέει ο Αλέξης Πουλιανός συγγραφέας[xviii]., προσαρμοσμένο στη σκληρή ζωή και νοοτροπία του ορεσίβιου Έλληνα της ηπειρωτικής Ελλάδας, είναι ξένο προς την ήμερη ψυχοσύνθεση του νησιώτη. Το τραγούδι, η μουσική και ο χορός των νησιωτών, και των Ικάριων επομένως, αποτελεί αρμονική προέκταση του νησιώτικου περιβάλλοντος…».
Το συγκεκριμένο τραγούδι έχει όλα τα χαρίσματα του δημοτικού τραγουδιού, τις εικόνες, τη συμμετοχή της φύσης στα έργα των ανθρώπων-πουλιά, ήλιος- τη λιτή και μεστή έκφραση – παίρνει τα όρη πίσω της και τα βουνά μπροστά της- θυμίζοντας και αυτό, όπως η παραλογή «Ο Ναύτης», τους στίχους του τραγουδιού Του κλέφτη το κιβούρι που το συναντάμε στο βιβλίο του Νίκου Γ. Πολίτη, ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ[xix] :
Και στη δεξιά μου τη μεριά ν’ αφήστε παραθύρι
να μπαίνει ο ήλιος το πρωί και το δροσιό το βράδυ
να μπαινοβγαίνουν τα πουλιά, της άνοιξης τ‘ αηδόνια
και να περνούν οι γέμορφες, να με καλημεράνε.
Και το δημοτικό της Ικαρίας :
Ηχάραξεν η Ανατολή, κι ηρόδισεν η Δύση,
κι’ ήβγαμ πουλλιάς στόβ βοσκητόγ κι’ η έμορφη στη βρύση.
Βγήκεν κι ένα μικρόν τουρκίν να πα να σεργιανίση.
Την έμορφην ηξάνοιξεν, την έμορφην κυνήγα,
κι η κόρη από τον φόβον της κι’ από την εντροπή της,
παίρνει τα όρη πίσω της και τα βουνά μπροστά της,
κι η τύχη της την ήβγαλε στ’ Άη – Γιωργιού τημ πόρτα.
Άγιε μου Γιώργη Πρόδρομε, κι αφέντη καβαλλάρη,
και γλύτωσέ με, άγιε, αφ’ των Τουρκών τα χέρια,
(να φέρνω μάτσους το κερί, σακκούλλια το λιβάνι,
και με τη βουβαλόπετσα να κουβαλώ το λάδι.)
Φ. Μ. Ασημίνα Σ. Μαυρογιώργη, Εύδηλος, Φλες, Ικαρία, 1959
(Η ορθογραφία είναι σύμφωνη με την προφορική ντοπιολαλιά)
Θα μπορούσε να αναφερθεί, από την άποψη της λόγιας ποίησης, όχι εκείνης της εποχής, αλλά της σύγχρονης για την Επανάσταση του 1821, η ποίηση του Σαμιώτη, αλλά πολιτογραφημένου Ικάριου ποιητή, από τη γυναίκα του (Εύδηλος) Γεωργίου Θέμελη, της γενιάς του ’30 στη Θεσσαλονίκη, που γράφει για τον Αθανάσιο Διάκο και τους δικούς του Ελεύθερους Πολιορκημένους με μότο στίχους της Δημοτικής Παράδοσης και του Διονύσιου Σολωμού :
Πρέπει η γη να χαίρεται, πρέπει να καμαρώνει (Δημοτικό)
Τριαντάφυλλα ‘ναι θεϊκά στην κόλαση πεσμένα (Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι)
Και του Γεωργίου Θέμελη:
Οι άνθρωποι δεν έβρισκαν γη να πατήσουν κι οι πεθαμένοι να κοιμηθούν.
Κι άρπαζαν χώμα, μάζευαν άσπρα κουρέλια να σκεπάσουν τη σάρκα
Και μαύρα μαντίλια να φυλάξουν τα τελευταία μαλλιά τους
Κι η όψη τους μεγάλωνε, μεγάλωνε από ένα χαμόγελο.
…Από το ποίημα : Ωδή για να θυμόμαστε τους ήρωες, 1949)
Και για τον Αθανάσιο Διάκο με μότο
Παντού πετούν κ’ είν’ άφθαρτα, Αγγέλοι τα φτερά σας (Σολωμός, Αθανάσιος Διάκος):
Κλαίνε το σχήμα του σταυρού
Κλαίνε το πιο γενναίο σπαθί που κόπηκε στα εφτά,
Τα ροσμαρίνια και το έλατο των κορυφών που πάει μαύρος καπνός
Φλέβες κοπέλες, που θα ‘ρθουν ν’ αδειάσουν τα δάκρυά τους.
…
Πόσα κρυφά καρδιοχτύπια έγιναν προσευχές και μίλησαν
Στους Αγγέλους,
Ν’ αφήσουν τον ύπνο τ’ ουρανού και να κατέβουν στη γη
Να ιδούν κάποια συγγενικά Τους πλάσματα πόσο φυλάνε το αίμα Τους,
…[xx]
Η β΄περίοδος κατοχής της Ικαρίας και των άλλων νησιών χαρακτηρίζεται από βιαιότητα και από την προσπάθεια αφαίρεσης των προνομίων και κατάπνιξης κάθε είδους δραστηριότητας, όπως στην Ικαρία, αυτήν της καπνοφυτείας, σε αντιστάθμισμα της ζημιάς από τη φυλλοξήρα στα αμπέλια τους. Παρά τις επιστολές που στέλνονται στην Υψηλή Πύλη και στις άλλες τουρκικές αρχές η κατάσταση γίνεται όλο και πιο επισφαλής από τις αυθαιρεσίες των κατακτητών.
Το έπος, όμως της Ικαρίας γράφτηκε το 1912, όταν έδιωξε τους Τούρκους από το νησί, μάλιστα συμπεριφέρθηκε άψογα στους αιχμαλώτους που τους συνόδεψε με πλοίο στη Σάμο.(αυτό είχε γίνει και το !821)
Η Ικαρία θα επαναστατήσει, μόνη της, το 1912, με πρώτο θύμα τον Γεώργιο Π.Ν. Σπανό, με φωτισμένους ηγέτες τον γιατρό και μουχτάρη για μεγάλο χρονικό διάστημα Ιωάννη Μαλαχία, τον Κων/νο Κουλουλία κ.α.,και θα υπάρξει για 4 μήνες, μέχρι να ενσωματωθεί στην Ελλάδα, ως ανεξάρτητο κράτος με δική της σημαία –γαλάζια επιφάνεια με λευκό σταυρό, σφραγίδα, γραμματόσημα 8 αξιών με την κεφαλή του Ερμή, Οργανικό Χάρτη της Ελευθέρας Ικαριακής Πολιτείας με 24 άρθρα (Σύνταγμα) που συνέταξε ο Ιστορικός της Ικαρίας και από τους ηγέτες της Ικαριακής Επανάστασης, Χαράλαμπος Γ. Παμφίλης, Γράφτηκε Ύμνος τηε Ε.Π. Ι. που μελοποίησε ο μουσικοσυνθέτης Κωνσταντίνος. Ψάχος και στιχούργησε ο Ζακύνθιος ποιητής Φραγκίσκος, Καρρέρ. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους προσαρτήθηκε επίσημα η Ικαρία στο ελληνικό κράτος, και με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, το επόμενο έτος, παγιώθηκε αυτή η κατάσταση. Η Επανάσταση της Ικαρίας το 1912 άφησε πίσω της δημοτικά άσματα, τις «ρίβες», (ή λέξη ρίβα αντί της ρίμα, ριβαδόροι= ριμαδόροι)[xxi] και ένα λόγιο που αποδίδεται τελικά στον Χαράλαμπο Γ.Παμφίλη, Το Ικαριακόν Ειδύλλιον του 1912.
…Από τη ρίβα του Πορή
Στα χίλια εννιακόσια και δώδεκα ακόμη,
έκανε επανάσταση η Ικαρία μόνη.
…
Ηύραγ καιρόν αρμόδιον, ο Τούρκος δειλιάζει,
όπου τον είχ’ ο Ιταλός κλεισμένον στομ μπουγάζιν.
Τα πλοία του στην Νικαριά εν ημπορεί να φέρη,
και μη φοβάστε, βρε παιδιά, τούτο το καλοκαίρι.
Τον Τούρκον να διώξωμεν τομ πονηρόν οχτρόμ μας,
για να ‘χωμεν ελευτεριά στον τόπον τον δικόμ μας.
…
Ο κόσμος ήκανεβ βουλή, για να τους συνοδέψουν,
σε πλοία τους ηβάλανε χωρίς να τους φονέψουν.
…
Άριστο το στρατήγημα που κάμαν οι αθρώποι,
αμέσως εκηρύχτηκεσ σε ούλλην την Ευρώπη.
Και τι νησί είναι αυτό που ‘χει τόσην αντρεία,
και τα ‘βαλεμ με την Τουρκιά μ’ ατρόμητη καρδία.
Ο κόσμος την εθάμαζεσ’ σ’ Ανατολή και Δύση,
η Νικαριά στομ πόλεμο τον Τούρκον να νικήση.
Και από ΤΟ ΙΚΑΡΙΑΚΟΝ ΕΙΔΥΛΛΙΟΝ ΤΟΥ 1912
…
Μες του Μπαφίλη τη ψυχή της ξενητιάς ο πόνος
εγέννησε το σχέδιο κ’ απόκρυφα ο κλώνος
‘φυτεύτηκε στη Νικαριά, ποτίστηκε με δάκρυ
του Μαλαχία κ’ έθρεψε ρίζες απ’ άκρη σ’ άκρη.
Η Δωδεκάνησο κλειστή στην αγκαλιά τη λάγνη
του Ιταλού ξεσχίζουνταν, και σπαρταρούσε να ‘βγει
…
Κι η Νικαριά ωρκίσθηκε εις του Χριστού τη χάρι,
στα τάρταρα, στην αβυσσο, να ρίξη το φεγγάρι,
τους Τούρκους τους μουρδάρηδες να πιάση μια βραδιά
και να τους στείλει άναυλα στην κόκκινη μηλιά
…
Είχ’ ο Ιούλης δέκα ‘φτα στα χίλια εννιακόσα
και δώδεκα, αφ’ του Χριστού τη γέννησ’ ήταν Τρίτη,
σαν γέννηκ’ η πανήγυρι της λευτεριάς κ’ η θήκη
χωρίστηκ’ από το σπαθί, που χάραξε την πρώτη
του δώδεκα ανάστασι. Στον κάθε πατριώτη
έδωκ’ ανάσα ολόψυχα σ’ όλους να διαλαλήση,
πως ήθελε το έθνος μας να ζήση και θα ζήση.
…
Κ’ οι Τούρκοι δεν αντέχουνε και παύουν το τουφέκι
και στην Καζάρμα* κρύβουνται κ’ ακούν τ’ αστροπελέκι.
Με μια τρομάρα ‘φώναξαν –τεσλίμι παλληκάρια !(=παραδίνομαι, αφήνω)
Πάρτε τα όπλα, δέστε μας, ‘πιστάγκονα κουβάρια,
μα τη ζωή αφήτε μας. Κι αυτοί τους λένε –Σώνει,
τους σκλάβους του ο Έλληνας ποτέ δεν τους σκοτώνει![xxii]
…
*Καζάρμα= στρατώνας, παράγκα για τέσσερεις στρατιώτες (quaternus, λατινικό = ανά τέσσερεις, βλ. Λεξικό Μπαμπινιώτη)
Και ο Ύμνος της Ικαρίας ο εμπνευσμένος από την Επανάσταση των Ικαρίων το 1912 εναντίον των Τούρκων.
Απ΄ το δώμα του Πλάστη σταλμένηΗ θεά η γλυκιά κατεβαίνει/Με ρομφαία στο ένα της χέρι/Και στο άλλο αναμμένο δαδί/ Τη χαρά και το φως για να φέρει /Στο μικρό αλλ΄ ανδρείο νησί
Και τα σίδερα σκίζει σκορπάει,/ καίει τα ράκη μακριά τα πετάει,Που από χρόνια ήταν ζωσμένο,/Το νησάκι τ’ ωραίο σφιγκτά,Γιατί ήτο το μαύρο δεμένο,/Στη σκληρή του βαρβάρου σκλαβιά.
Και κινώντας το κάτασπρο χέρι,Με το πύρινο που ‘χε μαχαίρι,Με ολόχρυσα γράφει ψηφία/Στου μαρμάρου την πλάκα βαθειάΕίσαι αθάνατη, ναι, Ικαρία,/ Και στεφάνια σου πρέπουν πολλά!
************
Σημειώσεις
[i] Είναι η προϊστορία του ηρωϊσμού της Ικαρίας, μετά την αποχώρηση των Φράγκων (Γενουάτες Άράγγιοι,Ι /Ιουστινιάνες ,οι Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου…) τότε που άνθρωπος δεν φαινόταν πουθενά στον τόπο από των φόβο των «ξένων», ειδικότερα των πειρατών που λυμαίνονταν τα νησιά. Σπίτια τους είχαν κάνει τους «λούρους», τεράστιες πέτρες στα ορεινά του νησιού που τις διαμόρφωναν με τρόπου τέτοιο, ώστε να αποτελούν τις στέγες τους (χωστοκέλλες). Ο ι άνθρωποι έτρωγαν πάρα πολύ λιτά από το λιγοστό σιτάρι που καλλιεργούσαν και έφτιαχναν το αλεύρι. Το λάδι ήταν από λιγοστό ως ανύπαρκτο, συμπλήρωναν όμως τα γεύματά τους με το κρασί (Η καλλιέργεια της αμπέλου υπήρχε στο νησί από την Αρχαιότητα- είναι ο γνωστός από τον Όμηρο «πράμνειος οίνος», από το όρος Πράμνον).
[ii] Ιωάννης Μελάς, Ιστορία της νήσου Ικαρίας από των προϊστορικών χρόνων μέχρι της καταλήψεως της νήσου υπό των Τούρκων το 1521 μ. Χ., ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ, ΑΡΧΑΙΟΤΗΣ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ, ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ, Αθήναι, 2001.
[iii] Βλ. Το σχετικό βιβλίο του Ικάριου Ιστορικού, νομικού, ποιητή, συγγραφέα και συντάκτη του Συντάγματος της Ελεύθερης Ικαρίας του 1912, Ικάριου της διασποράς, Χαράλαμπου Παμφίλη Η πολιτεία των ελαχίστων είναι μια μορφή ουτοπίας σε διαλογική μορφή.
[iv] Αναφέρεται σχετικά ο Ιωσήφ Γεωργειρίνης στο βιβλίο του…
[v] Βλ. Κυριάκος Σιμόπουλος, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τ. Β΄1700-1800, εκδ. Πιρόγα, σ. 484. «Σε ταξιδιωτικό οδηγό του 1787 αναφέρεται ότι στην Ικαρία ζουν 1000 ψυχές και βιοπορίζονται από την υλοτομία από όπου και εξαγωγές σανίδες από πεύκο και βελανιδιά, οικοδομική ξυλία και καυσόξυλα (στη Χίο-ι στη Σύρο, συμπληρώνω- και στις απέναντι ασιατικές ακτές») . Η παράβαση της νομοθεσίας για την υλοτομία συνεπάγετο ακόμη και θανατική ποινή( πληροφορία από ικαριακό έγγραφο). Συμπληρώνουμε ότι η εξαγωγή ξυλείας και καυσόξυλων συνεχίστηκε και τον επόμενο αιώνα και επεκτάθηκε σε πολλά μέρη της ελεύθερης Ελλάδας ως και στην Αλεξάνδρεια.
[vi] Όταν αποβιβάστηκε στον Φάρο, στο νότιο μέρος του νησιού ο ναύαρχος Μιαούλης για πολεμοφόδια και ανίχνευση δυνάμεων, συνάντησε τον δημογέροντα Φαναρίου – Ικαρίας που ήταν τότε ο παπα-Ρόδιος. Ο παπα-Ρόδιος πέθανε στο σπίτι της γιαγιάς Αργυρώς, της «παλληκαρούς», δισέγγονης του παπα-Ρόδιου, στο χωριό Παναγιά (1883 στη Σύρο κακογραμμένο),βλ και ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΝΑΥΜΑΧΙΩΝ ΤΟΥ 1821, ΕΚ ΤΩΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΑΡΧΟΥ ΑΝ. ΤΣΑΜΑΔΟΥ, ΕΚΔ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ Δ. ΠΑΤΡΑΣ, 1886 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΝΟΤΗ ΚΑΡΑΒΙΑ- ΑΘΗΝΑ, όπου αναφέρεται συχνά η αλίμενος Ικαρία, ως τόπος εφοδιασμού, ανίχνευσης…
[vii] Άλλοι λένε από μητέρα Ικαριώτισσα, άλλοι από πατέρα, βλ. μεταξύ άλλων και Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου :Γ. Λογοθέτης Λυκούργος της Σάμου, 1772-1850, ένας συνταγματικός δημοκράτης ηγέτης κατά την Επανάσταση του 1821. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2014, όπου και ο πίνακας του Λογοθέτη από τον Νικηφόρο Λύτρα.
[viii] Ούνομ’ Αλέξανδρος Ραφαήλου παις εξ Ύδρας/…χ’ οία μεν εν πολέμω ρεξ’ έργ’ επί νηυσί/… τούτων ίστορες εισί,Πάτραι, Κρήτη, Μυτιλήνη/ Κως, Ποσείδιον, αυ Ικαρίη, Λαμίη… Επιτύμβιο στον ναό Αγίου Αθανασίου της Ύδρας, βλ. Ιστορία της νήαου Ικαρίας…Του Ιωάννη Μελά, ο. α., τ. Β΄, μέρος Δ΄, σ. 172.
[ix] Η Ικαρία θεωρείτο ένα από τα Δώδεκα Νησιά της εποχής που είχαν προνόμια στην περίοδο της τουρκικής κατοχής. Αυτά ήταν τότε : Σύμη, Ικαρία, Πάτμος, Λέρος, Κάλυμνος, Ασυπάλαια, Νίσυρος, Τήλος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Μεγίστη (Καστελλόριζο).
Για τη συμπεριφορά των νησιών, μιλάμε για το Αιγαίο, γράφονται τα εξής περιλητπικά στην Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας –Από της ιδρύσεως μέχρι της σήμερον (1281-1894) μετ’ εισαγωγής , επί τη βάσει των Συγγραμμάτων ΔΗ> ΚΑΝΔΕΜΙΡ, ΧΑΜΜΕΡ, ΤΖΙΓΚΑΪΖΕΝ, ΑΛΙΞ, ΔΕΛΑΖΟΓΚΙΕΡ, ΖΟΥΑΝΙΝ, ΛΑΒΕΛΛΕ, ΤΖΕΒΑΤ_ΠΑΣΑ Κ>Λ>Π>, ΜΕΤΑ 60 ΕΙΚΟΝΩΝ και την επιγραφή «La Tutquie ne doit son existence qu’ aux impossibilités que présenterait une entente entre les cabinets qui convoitent son héritage (Η Τουρκία υπάρχει ακόμη εξαιτίας της απίθανης ύπαρξης μιας συμμαχίας μεταξύ των κυβερνήσεων που εποφθαλμιούν την κληρονομιά της)( P. Larousse)., ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΕΚΔΟΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΦΕΞΗΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ 1894, σ. 585 : «Οι Έλληνες νησιώται ενθαρρυνθέντες εκ των επιτυχιών, άς επανειλημμένως ήραντο τα ελληνικά πλοία υπό τον Κανάρην και άλλους, ανύψωσαν την σημαίαν της ανταρσίας, και η Κρήτη, η Σάμος, η Χίος, τα Ψαρά και άλλαι νήσοι εκαλύπτοντο υπό στιφών επαναστατών. ( Στη συνέχειαJ Αλλ΄επιτέλους εννοήσσασα η Πύλη, ότι δια των μέτρων άπερ είχε λάβει ήτο αδύνατον να τεθή τέρμα εις την πάλην, απεφάσισε να πέμψει σπουδαίαν στρατιωτικήν δύναμιν κατά των επαναστατών Ελλήνων. Ούτω, το μεν κατά του Αλή Πασά ενεργούν στρατιωτικό σώμα του Χουρσίτ, μετά την εξόντωσιν εκείνου εστράφη κατά των ανταρτών της Ηπείρου και της Στερεάς, ο δε Δράμαλης μετά τρισμυρίων στρατιωτών διετάχθη να εισβάλη εις Πελοπόννησον…Η Αγγλία εδείκνυτο εχθρά τοις Έλλησι και η Αυστρία αναφανδόν εβοήθει τοις πολεμίοις αυτών…Εν τούτοις ο Σουλτάν Μαχμούτ, διά των ενθαρρύνσεων δυνάμεων τινών , και μάλιστα της Αυστρίας,…εσχημάτισε στερράν απόφασιν όπως, μεθ’ όλην την παρά τω λαώ και τουυς Γενιτσάροις αθυμίαν, παλαίση μέχρις εσχάτων, χάρις δε τη μεσιτεία της Αγγλίας και Αυστρίας εύρεν πολύτιμον σύμμαχον εκείνον, ον ως εχθρόν υπώπτευε τέως, ήτοι τον σατράπην της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλήν.
[x] Βλ. έκθεση Λ. Λογοθέτη προς την προσωρινή ελληνική Κυβέρνηση για την εκστρατεία. Η πηγή αυτή είναι από την ιδιόχειρη σημείωση του Β.Γ. Σπανού, Ικάριου λογίου, στη σ. 118, της Ιστορίας της νήσου Ικαρίας του Χαράλαμπου Γ. Παμφίλη.
[xi] Ο Κανάρης και άλλοι ένδοξοι αγωνιστές του εικοσιένα πήραν θέσεις στην διακυβέρνηση του κράτους, επί Όθωνος. Όμως ο βασιλιάς και η Αυλή του δεν τους άφηναν πολλές πρωτοβουλίες, τους αφόπλιζαν.
[xii] Οι Ικάριοι συνεννοούνταν με κινήσεις κωδικοποιημένες, με φωτιές, όπως οι αρχαίες φρυκτωρίες.
[xiii] Βλ. Στίλπων Π. Κυριακίδη ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΜΕΛΕΤΩΝ, εκδοτική φροντίδα Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, Νεοελληνικά Μελετήματα, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1990, σ. 54.
[xiv] ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ ΚΑΡΠΑΘΟΥ, υπό Μιχαήλ Γ. Μιχχαηλίδου Νουάρου Δ.Φ, Καθηγητού, τ. Α΄, 2η έκδοση, Αθήναι, 1969, σ. σ. 11, 66. Α) Καράι κιντυνεύγει μεσ’ στα βαθιά νερά,/ …Κι ο νιος από το ‘ ρίντζει και το κυερνά/ δε κλαίει το καράι και της’ συρμαγιά,/ μα κλαίει τους λεβέντες που ‘ναι καλά παιδιά./ Κλαίει και την κυρά του τη Ροδοσταμιά/ απού την είχε μήνες μόνο δεκαννιά!/ -Ερήνη, κυρά Ρήνη, κ’ όμορφο κορμί,/ ποιος θεν να σε φιλήση τη βαθειάν αυγή,/… Τούρκος του πιλοήθη-ν από το Γαλατά./ Εγώ θα τηφ φιλήσω τη βαθειάν αυγή, θα την καλημερίσω αύριο το πρωί./ Σ’ ήθε σε φάη σκύλλε του Ρούσσου το σπαθί…/
β)Στα χίλια εννιακόσια και στο εικοσιένα, /ήρτα τσαί μας εφέρασι μιαν είδηση στα ξένα./ …Πως ήρτα Τούρτσοι στο Λευκό τοκ κόσμο για να σφάξου,/ τσαί όπου βρούσιν όμορφη ήτο να την αρπάξουν…
[xv] Βλ. Χαραλάμπου Γ. Παμφίλη, Ιστορία της νήσου Ικαρίας- Από των Προϊστορικών Χρόνων μέχρι της ενώσως της νήσου μετά της Ελλάδος (1912), Επιμέλεια :Αθηνά Χ. Παμφίλη-Καρούσου, Αθήναι, 1980, σ. 11-112 : Διά των διστίχων ασμάτων διεσταυρούντο μεταξύ των εξ υπαμοιβής αδουσών όμάδων, ερωτικά βέλη, ερωτικά πείσματα, αντεγκλήσεις διά τοπικά πείσματα μεταξύ αντιζήλων χωρίων και ενίκα επευφημουμένη η ομάς εκείνη η οποία είχε τον καλλίτερον διστιχοποιόν… Πολλάκις η κόρη εις τον θρασύν νεανίαν, όστις μετά την απόρριψιν επέμενε να ενοχλή αυτήν, απήντα διά διστίχων σκωπτικών… Ικάριοι διέπρεψαν την ίδια εποχή έξω από το νησί τους, όπως ο διδάσκαλο Ιςωάννης Ζελεπός από τα Χωριούδια της Ικαρίας, ή ο γνωστός από τη δράση του στη Σάμο και στη Χίο Γεώργιος Λογοθέτης-Λυκούργος ή Παπλωματάς- ή ΣΙωάννου Σάμιος ή Καρλοβασίτης (από τη δουλειά του πατέρα του, το Λογοθέτης αξίωμα, το Λυκούργος από τον αρχαίο νομοθέτη της Σπάρτης)) με καταγωγή από τους Κουνιάδους Ικαρίας. , ο.α., σ. σ. 117-118. Έτσι διαβάζουμε στα Λαϊκά Τραγούδια της Ικαρίας, του Αλέξη Πουλιανού τραγούδια του σεβντά (στενά του Σεβνταλή(=ερωτοχτυπημένου) στον Άγιο Κήρυκο και αφήγηση από Νίκο Καστανιά για τον Κωνσταντή που σκότωσε την άπιστη Μαρία, δεν κατόρθωσε απέτυχε την αυτοχειρία καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκισης, αφέθηκε ελεύθερος-επί Τουρκοκρατίας- :
Εσύ στογ κάμπο λεμονιά, κι εγώ στα όρη χιόνι,/ να λυώνω να ποτίζωνται οι δροσεροί σου κλώνοι/ ή Ρίξε νερό στημ πόρτα σου, να πέσω, να γλυστρήσω/ να βρω αφορμήν της μάνας σου, να μπω να σε φιλήσω/, σ. 234-235. Υπάρχουν και οι «Ερωτικοί διάλογοι» με ερωταπαντήσεις «ΚΑΙ Τα’ ΕΙΣΑΙ ΣΥ ΚΑΙ Τ’ ΕΙΜΑΙ ΓΩ» : Και τι ΄σαι συ και τι ‘μια γω και έμ μπορώ να ζήσω, τ’ αγγελικό σου το κορμίμ πώς να το θεωρήσω;/ – Σα μ’ αγαπάς θεώρει με. – Και πώς μπορώ να σε θωρώ, πούσαι μέσα κλεισμένη,/…κτλ. Σ. σ. 211-212. ‘Κι ακόμα στίχοι παραμπαρίσματος : Σας πήραμε τημ πέρδικα μεσ’ αφ’ τηγ γειτονιάς σας,/ που κελαδούσεν το πρωί και ηξύπναν τηγ γενιάς σας/. – Εσείς δεν την επήρατε με την παλλικαριάς σας,/ αλλά σας λυπηθήκαμεν από τα δάκρυά σας./
[xvii] ΑΛΕΞΗΣ ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ, ΛΑΪΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΙΚΑΡΙΑΣ, ΑΘΗΝΑΙ, 1966, σ. 151 και, σ. 158-159.
[xvii] Αλέξη Πουλιανού, ο. α. σ. 255, Οι ρίβες, έργα επώνυμων λαϊκών τραγουδιστών, άλλα ανώνυμων, όπως «Το Κάστρο του Κοσκινά» το Πειραταί στη Λαγκάδα» και «Το ικαριακόν ειδύλλιον του 1912» περιλαμβάνονται στα «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΙΚΑΡΙΑΣ», σ. 255 κεξ.
[xvii] Ο. α., σ, 267, Από τη ρίβα του Πορή, ριβαδόρου από τις Ράχες Ικαρίας : Η επανάστασις της Ικαρίας. Με το ίδιο θέμα έχει γράψει ρίβες και ο Αναγνώστη Β. Παπανικολάου. Σ. 266, ο.α. Έτσι από «Το ταξίδι των αιχμαλώτων Τούρκων» :Ας περιγράψωμεν λοιπόν και το ταξίδιόν των,/ όπου τους επληρώσαμεν τον ναύλον τόδ δικόν των. /Την ώραν όπου κίνησαν, να πάγουν στο ταξείδι,/Βγάζει ο Δήμαρχος λεφτά, στο χέριν τους τα δίδει,/Δήμαρχος ήτον ο γιατρός Ιωάννης Μαλαχίας,/σύφφωνος με Κωστή /Μυριαθθόπουλο και με παπά Κουλουλία./Κι ηδιώξαν όλα τα σκυλιά από την Ικαρία,/όπου από το έκπαλαι μας καίαν την καρδίαν./Διότι λίγοι εξ αυτών δεν είχανε παράδες,/αλλά οι περισσότεροι είχανε χιλιάδες. –Αξιοσημείωτο : μπορεί κανείς να βρει, και ρίβες με θέμα από την καθημερινή ζωή των Ικαρίων, όπως σ.300-302, όπου το θέμα είναι η παρ’ ολίγο μονομαχία για την αρπαγή της μέλλουσας νύφης. (Λεμονή-Πασάς ή Γιάκας-Πασάς /Σεφέρης (στη ρίβα Έλληνας)κι η Ευαθθία κόρη του Γεώργη του Τσαντίρη.
[xvii] Ο. α. , σ. 269 κεξ «ΤΟ ΙΚΑΡΙΑΚΟΝ ΕΙΔΥΛΛΙΟΝ ΤΟΥ 1912». [xvii] Ο. α. σ. 255, Οι ρίβες, έργα επώνυμων λαϊκών τραγουδιστών, άλλα ανώνυμων, όπως «Το Κάστρο του Κοσκινά» το Πειραταί στη Λαγκάδα» και «Το ικαριακόν ειδύλλιον του 1912» περιλαμβάνονται στα «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΙΚΑΡΙΑΣ», σ. 255 κεξ.
************
Βιβλιογραφία
-Γεωργειρήνης Ιωσήφ, επίσκοπος Σάμου : Georgirenes Joseph, 1677, A description of the present state of Samos, Nicaria, Patmos and Mount Athos, London.
Α.ΘΩΜΑΙΔΟΥ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΟΘΩΝΟΣ, ΕΚΔΟΣΙΣ ΝΕΑ ΜΕΤΑ ΠΟΛΛΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΚΩΣΤΗ ΧΑΙΡΟΠΟΥΛΟΥ, οδός Νομισματοκοπείου 9.
-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΝΑΥΜΑΧΙΩΝ ΤΟΥ 1821. ΕΚ ΤΩΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΑΡΧΟΥ ΑΝ. ΤΣΑΜΑΔΟΥ , ο εκδότης ΝΙΚΟΛΑΟΣ Δ. ΠΑΤΡΑΣ, αξιωμ. Πολ. Ναυτικού , ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΚΟΥΣΟΥΛΙΝΟΥ, ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ, ΟΔΟΣ ΣΤΑΔΙΟΥ (ΕΝ ΤΩ ΠΕΡΙΒΟΛΩ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ), 1886, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΝΟΤΗ ΚΑΡΑΒΙΑ- ΑΘΗΝΑΙ ΜCMLXXVIII
– TΡ. E. EYΑΓΓΕΛΙΔΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ Της ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, Από της ιδρύσεως μέχρι σήμερον (1281-1894), ΜΕΤ’ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ Επί τη βασει των Συγγραμμάτων ΔΗΜ. ΚΑΝΔΕΜΙΡ, ΧΑΜΜΕΡ, ΤΖΙΓΚΑΪΖΕΝ, ΑΛΙΞ, ΔΕΛΑΖΟΓΚΙΕΡ, ΖΟΥΑΝΙΝ, ΛΑΒΕΛΛΕ, ΤΖΕΒΑΤΙ-ΠΑΣΑ ΚΛΠ. ΜΕΤΑ 60 ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΚΔΟΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Δ. ΦΕΞΗΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ 1894
Μότο :La Turquie ne doit son exist(a)ence qu’ aux impossibilités que présenterait une entente entre les cabinets qui convoitent son héritage (=Η Τουρκία υπάρχει μόνο και μόνο εξαιτίας της λογικώς αδύνατης σύμπραξης μεταξύ των κυβερνήσεων που εποφθαλμιούν την κληρονομιά της) (P. Larousse)
-Στίλπων Κυριακίδης ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΜΕΛΕΤΩΝ, εκδοτική φροντίδα Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, Νεοελληνικά Μελετήματα, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1990
ΑΛΕΞΗΣ ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ : ΛΑΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΙΚΑΡΙΑΣ, ΑΘΗΝΑΙ, 1964
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ : ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, τ. Β’ 1700-1800, εκδ. ΠΙΡΟΓΑ
Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου Γ. Λογοθέτης Λυκούργος της Σάμου 1772-1850, ένας συνταγματικός δημοκράτης ηγέτης κατά την Επανάσταση του 1821. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2014.
([xviii] Ο. α. σ. 255, Οι ρίβες, έργα επώνυμων λαϊκών τραγουδιστών, άλλα ανώνυμων, όπως «Το Κάστρο του Κοσκινά» το Πειραταί στη Λαγκάδα» και «Το ικαριακόν ειδύλλιον του 1912» περιλαμβάνονται στα «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΙΚΑΡΙΑΣ», σ. 255 κεξ.
[xix] ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ, ΕΚΛΟΓΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ, Νίκου Γ. Πολίτη, εκδοτικός οίκος ΔΑΜΙΑΝΟΣ, σ. σ. 55, 56.
[xx] Από το αφιέρωμα της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ της Κυριακής» για τα 200 χρόνια από το 1821
[xxi] Ο. α., σ, 267, Από τη ρίβα του Πορή, ριβαδόρου από τις Ράχες Ικαρίας : Η επανάστασις της Ικαρίας. Με το ίδιο θέμα έχει γράψει ρίβες και ο Αναγνώστη Β. Παπανικολάου. Σ. 266, ο.α. Έτσι από «Το ταξίδι των αιχμαλώτων Τούρκων» :Ας περιγράψωμεν λοιπόν και το ταξίδιόν των,/ όπου τους επληρώσαμεν τον ναύλον τόδ δικόν των. /Την ώραν όπου κίνησαν, να πάγουν στο ταξείδι,/Βγάζει ο Δήμαρχος λεφτά, στο χέριν τους τα δίδει,/Δήμαρχος ήτον ο γιατρός Ιωάννης Μαλαχίας,/σύφφωνος με Κωστή /Μυριαθθόπουλο και με παπά Κουλουλία./Κι ηδιώξαν όλα τα σκυλιά από την Ικαρία,/όπου από το έκπαλαι μας καίαν την καρδίαν./Διότι λίγοι εξ αυτών δεν είχανε παράδες,/αλλά οι περισσότεροι είχανε χιλιάδες. –Αξιοσημείωτο : μπορεί κανείς να βρει, και ρίβες με θέμα από την καθημερινή ζωή των Ικαρίων, όπως σ.300-302, όπου το θέμα είναι η παρ’ ολίγο μονομαχία για την αρπαγή της μέλλουσας νύφης. (Λεμονή-Πασάς ή Γιάκας-Πασάς /Σεφέρης (στη ρίβα Έλληνας)κι η Ευαθθία κόρη του Γεώργη του Τσαντίρη.
[xxii] Ο. α. , σ. 269 κεξ «ΤΟ ΙΚΑΡΙΑΚΟΝ ΕΙΔΥΛΛΙΟΝ ΤΟΥ 1912».)
