Ανέκδοτο αρχειακό υλικό φωτίζει τη συμμετοχή του νησιού στην Ελληνική Επανάσταση
Με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου, δημοσιεύουμε για πρώτη φορά απόσπασμα από το πολύτιμο χειρόγραφο έργο του Κυπρίου λόγιου και νομικού Κωνσταντίνου Ι. Μυριανθόπουλου, που έζησε και δίδαξε στην Ικαρία από το 1909 και κατέθεσε μελέτη της ιστορίας του νησιού. Το έργο του, «Ικαριακά», αριθμεί πάνω από 1300 σελίδες και παραμένει μέχρι σήμερα ανέκδοτο, φυλασσόμενο στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Χάρη στη συνεργασία με τον ερασιτέχνη παλαιογράφο Λάζαρο Τσαμουδάκη και την πρωτοβουλία του συγγραφέα και εκδότη Χρυσόστομου Φουντούλη, μεταγράψαμε και παρουσιάζουμε τμήμα από το Β’ Μέρος, Κεφάλαιο Γ’ των Ικαριακών, με τίτλους: «Η Ικαρία κατά τον Εθνικόν Αγώνα του 1821», «Η Διοίκησις εν ταύτη νήσον τω 1821» και «Η Τύχη της Ικαρίας μετά το 1821».
Μερικά από τα πιο σημαντικά στοιχεία για τη δράση του Κύπριου θεολόγου, φιλολόγου και δικηγόρου Κωνσταντίνου Ι. Μυριανθόπουλου είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας, μέσα από το νέο βιβλίο του συγγραφέα και εκδότη Χρυσόστομου Φουντούλη «Οι Αιγαιομάχοι της Ικαρίας».
Το βιβλίο αναφέρεται στα χρόνια που ο Μυριανθόπουλος έζησε στην Ικαρία (1908–1915), περίοδος καθοριστική για την επανάσταση του 1912 και την ένταξη της Ικαρίας στο ελληνικό κράτος. Ανάμεσα στα σπουδαιότερα ευρήματα είναι και τα «Ικαριακά» και για πρώτη φορά μεταγράφεται απόσπασμά του για τον Αγώνα του 1821.
Ο Μυριανθόπουλος καταγράφει με ακρίβεια γεγονότα, παραδόσεις, πληθυσμιακά στοιχεία και θεσμικές εξελίξεις, παρουσιάζοντας την πολύπλευρη σχέση της Ικαρίας με τον εθνικό ξεσηκωμό. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον ναύαρχο Μιαούλη, που αγκυροβόλησε στον Άγιο Κήρυκο το 1826, αλλά και στη διοικητική ιδιαιτερότητα της “τετρανήσου” – Ικαρίας, Λέρου, Πάτμου και Καλύμνου – κατά την περίοδο πριν και μετά την Επανάσταση.
Αναδύεται, ένα πολύτιμο κεφάλαιο της τοπικής ιστορίας, απόσπασμα μελέτης του Κωνσταντίνου Μυριανθόπουλου, ως φόρος τιμής στην εθνική επέτειο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΥΡΙΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ
ΙΚΑΡΙΑΚΑ
ΜΕΡΟΣ Β’, ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’
Η Ικαρία κατά τον Εθνικόν Αγώνα του 1821
Οι Ικάριοι επανεστάτησαν συλλάβοντες δε τον Αγάν της νήσου ενέβαλον αυτόν εις πλοίον και απέστηλαν εις Χίον σωθεί προς ασφάλεια αυτών.
Το θέρος του 1826 ότε ο Τούρκος ναύαρχος Χουσρέφ επιτέθηκεν κατά της Σάμου απεκρούσθη από τον Ελληνικόν στόλον κατά την ναυαμαχίαν της 11ης Ιουλίου εις τα ΒΑ της Σάμου. Την δε 15η Αυγούστου έφυγε.
Τα δε Ελληνικά (πλοία) αναγκάσθησαν να αράξουσιν εξαιτίας των εναντίων ανέμων υπό την Ικαρίαν την 23η έφθασαν 20 Υδραϊκά υπό τον Μιαούλη εις τα νερά της Σάμου, όπου ήδραν και τα λοιπά, οπότε έγιναν όλα τα ελληνικά 53. Και τα μεν υπό τον Μιαούλη ηγκυροβόλησαν υπό την Ικαρίαν, τα δε υπό τον Κολανδούτσον και Σαχτούρην προς τη νησίδα της Καλύμνου.
Το ότι ο Μιαούλης ηγκυροβόλησεν τότε εις Ικαρίαν τούτο εφέρεται και μέχρι σήμερον εις παραδόσεις μεταξύ των κατοίκων˙ ότι αποβιβάστηκεν εις Άγιον Κήρυκον, εκάθησεν εις την πλατείαν υπό τας πλατάνεις, οι δε κάτοικοι σπεύσαντες προσκύνησαν αυτόν, κομήσαντες άρτους, κρέατα και σποράν, έδωσαν δε προς αυτόν και χρήμα.
Εις των τότε Ικαρίων επέζη εν τω χωρίω «Ξυλοσύρτης» (ο), υπεργηρής τις ο Ιωάννης Μαλαχίας, θείος του πατρός (Λεωνίδα) του νυν ιατρού Ιωάννη Μαλαχία, όστις μας είπεν ότι και ο ίδιος μετ’ άλλον παίδων έσπευσαν εκ των χωρίων εις Άγιον Κήρυκον και προσελθόντες παρά τω Μιαούλη ησπάσθησαν την δεξιάν αυτού.
Η διοίκησις εν ταύτη νήσον τω 1821
Η Ικαρία εκυβερνάτο από διοικητήν καλούμενον «έπαρχον». Απετέλεσε δε μετά των νήσων Λέρου, Καλύμνου και Πάτμου την «τετράνησον», υπαγωμένην εις την Σάμον. Εκαλούντο δε «ανατολικαί σποράδες». Ταύτην αι νοτιότεραι Σύμη, Τήλος και επιστάση η Νίσυρος διοικούμεναι υπό αντέπαρχον υπήγοντο εις τας Κυκλάδες και είχαν ως πρωτεύουσαν την Θήραν.
Εν Σάμου ως έκτακτος επίτροπος του κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια εστάλη ο Ιωάννης Κωλέτης το 1828. Επ’ αυτού γεννομένης απόγραφής εν Ικαρία ευρέθη ότι αυτή είχε 3110 κατοίκους, ων 1650 άρρενες και 1460 θηλείς. Είχε προσέτι 47 ιερείς, 5 μοναχούς,33 μοναχές, 23 εκκλησίας και 145 παρεκκλήσια και 1636 οικίας.
Κατά το χρονικό διάστημα της Ελληνικής Επαναστάσεως μέχρι τον καθορισμόν του Αυτονομιακού Πολιτεύματος της Ηγεμονίας της Σάμου (1821-1832) εν Ικαρία επεκράτει ανώμαλος τις κατάστασις.
Γενικώς μεν η νήσος υπήγετο εις την Σάμον,έχουσα διοικητή τον έπαρχον, εξασκώντα μετά των δημάρχων την εκτελεστική εξουσίαν έχοντα δε και ιδιαιτέραν σφραγίδαν της Ελληνικής Πολιτείας. Αλλ’ υπήρχεν εν αυτή και πρότερον εξαίρεσις τις ως προς την διοίκησην, η μάλλον ειπείν ως προς την είσπραξην των φόρων και τας προσόδους του δυτικού τμήματος της νήσου. Πριν να προχωρήσω εις την εξιστόρηση των τότε συμβαινόντων αναγράφω ενταύθα άρθον της «Εστίας» (22 Ιανουαρίου 1913) μετά παλαιών εγγράφων αναφερόμενων εις τα της Ελληνικής Πολιτείας εις Ικαρίαν κατά τον αγώνα του 1821. Το άρθρο εκείνο είχε ως εξής.
«Η Ικαρία και η Ελληνική Επικράτεια.
Τι αφηγούνται παλαιότατα έγγραφα, ο Γεώργιος Κρανιδιώτης»
«Δεν πρόσκειται πλέον περί του δικαιώματος – όπως συμπληρώσουν τας περί Ελληνικότητας των νήσων του Αιγαίου ελλιπείς πληροφορίας των»
Προς εξήγησην των ανωτέρω έχω ακούσει τα εξής εν Ικαρία. Ότι κατά το 1821 μόνο το ανατολικό τμήμα της νήσου υπήγετο εις την Ελληνικήν Πολιτείαν ως προς τας προσόδους, το δε δυτικόν υπήγετο εις τίνα Καστανιάν. Ούτω καλούμενον εκ της μητρός αυτού, δευτέρας συζύγου του πατρός αυτού, καταγώμενης εκ του εν Σάμου χωρίου Καστανέα. Ο δε Καστανιάς ούτος ήτο εκ του παράλιου χωρίου Πέρα Μεριάς της Ικαρίας «Γιαλισκάρι» (το) ΒΔ. Εκ παιδός ναυτικός, ταξίδευσε και εις πολλάς χώρας όπου έμαθε και ξένας γλώσσας. Επανήλθε δε εις Ικαρίαν, εναυπήγησεν μέγα πλοίον εις την θέσιν Λειβάδιν, η πλησίον του Αρμενιστού.
Και ούτω εγένετο εμποροπλοίαρχος έχων και άλλους συνέταιρους. Κατά τίνα πλέυσιν προς την Κων/πόλιν μετά τίνων συνεταίρων , ούτοι επεβουλεύθησαν την ζωήν αυτού. Αλλά κατορθώσας να δραπετεύσει, έφθασεν ενωρίτερων εκείνων και κατήγγειλεν το γεγονός εις τα αρχάς. Τέλος έφθασε, και το πλοίον του παντί εδώρισεν εις το Κράτος. Αντί δε της δωρεάς αυτής εζήτησε προνόμιον τι εν Ικάρω και δη όπως νέμηται τας προσόδους του δυτικού τμήματος της νήσου επί ορισμένα έτη. Αλλ’ επειδή εχρόνιζεν η εκτέλεσις της υπόσχεσης των αρμοδίων, ο Καστανιάς υπέβαλλεν αναφοράν εις τα υπουργεία, οίτινες όμως απεκρύπτοντο. Τέλος κατά συμβουλή τίνος απευθύνθη προς αυτόν τον Σουλτάνον ως εξής.
Λαβών ο ίδιος την αναφοράν και φέρον υψηλόν κωνοειδή σκούφον μετέβει εις τίνα ιδιαίτερον τόπον παρά του τζαμίου όπου μετέβαινε ο Σουλτάνος […] να προσευχηθεί. (το Σελαμιλίκι). Εκεί παραμείνας κατόρθωσε να επιδώσει την αναφοράν αυτού προς τίνα των υπασπιστών του Σουλτάνου ως έπραξαν και άλλοι, όυτω δε ο Καστανιάς.
Ο Καστανιάς επέτυχεν ώστε να εκχωρηθώσιν αυτώ αι προσόδοι του δυτικού τμήματος Ικαρίας επί 25 μόνον έτη, μη αποδεχθείς την ισόβιον εκχώρησιν εκ φόβου μήπως η παλίντροπος τύχη ανέτρεπε πολλά εν τω κράτει, οπότε και ο ίδιος θα διέτρεχε τον κίνδυνον να φονευθεί. Και τοιαύτα μεν άκουσα περί του Καστανιά, όστις δια τους ανωτέρω λόγους ηρνείτο να συμμορφωθεί προς τα διαταγάς της Ελληνικής Πολιτείας, διεκδικών προνόμια και δικαιώματα επί μέρος της νήσου.
Εν ταις άνω εγγραφαίς γίνεται μνεία εις «πολίταρχον», πιθανόν ούτος να ήτο είδος τι διοικητικού επιτρόπου η μάλλον αστυνόμος. Και τω όντι υπήρξεν ως ήκουσα «Ζαχαράκης» τις. Επίσης απαντά και η μακρά έκφρασις «υγειαστυνομολιμενάρχης». Περί τούτον μαρτυρεί και το εξής σωζόμενον έγγραφον:
«Ελληνική Πολιτεία
Αριθ. 132 ο υγειαστυνομολιμενάρχης της νήσου Ικαρίας
Προς τους Κωνστ. Μπετσάκων, Λέων Καντούνην, Θεοδωρήν Μωραϊτην,Σταμάτην Κράτσαν και Στεφανή Κατή… εν Κάτω Σπόδα τη 20 Μαρτίου 1829
Ο υγειοαστυνομολιμενάρχης Ζαχ. Κ. Παπαγιάννης»
Η τύχη της Ικαρίας μετά το 1821
Μετά την οριστικήν ανακήρυξην της Σάμου εις Ηγεμονίαν υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν (1832) τα της τετρανήσου έμενον εν μετέωριν καταστάσει. Αφού δε η Σάμος περί την οποίαν τόσοι αγώνες διεξήχθησαν έμεινεν έξω της τροχιάς του Ελληνικού Βασιλείου, καίτοι Αστήρ μεγάλου μεγέθους εν τω Αγαθώ, δια τον αυτόν και μείζονα λόγον ηκολούθησαν την αυτήν τύχην. Τρόπον τινά και αι δορυφόροι αυτής, ήτοι η Λέρος, Κάλυμνος, Πάτμος και Ικαρία αυτοκαλούμεναι «τετράνησος» και υπαγόμεναι εις την Σάμον.
Η Πύλη προσεκάλει τους κατοίκους των νήσων τούτων ίνα καθορίσωσι τας σχέσεις αυτών ως υποτελών απέναντι αυτής ως κυρίαρχου. Άρα αποστείλαντες αντιπροσώπους εις Πάτμον, όπου εγένετο συνέδριον – φέρεται το όνομα Νικολαϊδου τίνος – προσεπάθουν ίνα παραμείνει και η τετράνησος συναποτελούσα την Ηγεμονίαν της Σάμου. Εδήλουν δε διαρρήδην ότι τότε μόνο θα υπέκυπταν εις θέλησιν της Υψηλής Πύλης όταν και αυτή θα εσέβετο τα προνόμια αυτών. Άλλως, εγγράφως θα διεμαρτύροντο εις τα Μυνιστέρια (υπουργεία) της Ευρώπης. Τα πρακτικά του συνεδρίου εκείνου εσώζοντο εν Πάτμο ως ήκουσα.
Μετά πολλάς διαπραγματεύσεις υπήχθησαν και αι νήσοι αυταί – ήτοι η Λέρος, η Κάλυμνος, η Πάτμος και η Ικαρία – εις την Τουρκίαν, ουχί όμως ως μέλη της Ηγεμονίας της Σάμου, αλλά της Δωδεκανήσου, εξασφαλησθέντον όμως των πρότερων προνομίων αυτών και επικυρωθέντων δια νέου Αυτοκρατορικού ορισμού, ήτοι Διατάγματος του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β’ εν έτει 1835.
Εκ των ανωτέρω εμφαίνεται ότι αι Νότιαι Σποράδες ως εκ της γεωγραφικής αυτών θέσεως, του νησιωτικού χαρακτήρως και τους σχεδόν αμιγώς Ελληνικού πληθυσμού απήλαυνων εξαιρετικής Αυτονομιακής Διοικήσεως. Εκέκτηντο δε ενιαίαν και αδιάσπατον διοικητικήν περιφέρειαν επειδή δε αποτελούντο πλείστον εξ Ελλήνων, η ελληνική γλώσσα ήτο η επίσημος εν δε τη διοικήσει, εν τοις Δικαστηρίοις και εν τη επίσημη αλληλογραφία της Μητροπόλεως και των Δημογεροντιών.
Εκ των ανωτέρω οριζομένων ογδοήκοντα χιλ. γροσίων, δια την τετράνησων, η μεν Ικαρία κατέβαλλεν ετησίως το ποσό των 22.000 χιλ., η Πάτμος 15.000, η Λέρος 10.000 και Κάλυμνος 25.000 ήτοι αναλόγως του πληθυσμού εκάστης.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΥΡΙΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ – ΙΚΑΡΙΑΚΑ
ΜΕΡΟΣ Β’, ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ («Η Ικαρία κατά τον Εθνικόν Αγώνα του 1821», «Η Διοίκησις εν ταύτη νήσον τω 1821» και «Η Τύχη της Ικαρίας μετά το 1821»).
Ερευνητική τεκμηρίωση – Μεταγραφή χειρογράφου:
Λάζαρος Τσαμουδάκης, ερασιτέχνης παλαιογράφος
Ειδικός στην ανάγνωση και ερμηνεία δυσανάγνωστων χειρογράφων ιστορικών περιόδων.
Πρωτοβουλία – Παραχώρηση υλικού:
Χρυσόστομος Ηλ. Φουντούλης, συγγραφέας – εκδότης
Συγγραφέας του βιβλίου «Οι Αιγαιομάχοι της Ικαρίας»
Εντοπισμός και διάθεση του ανέκδοτου αρχείου του Κωνσταντίνου Ι. Μυριανθόπουλου (ΓΑΚ)
Κείμενο – Επιμέλεια παρουσίασης:
Γιώργος Σούρτης, υπεύθυνος διαχείρισης Ράδιο Ικαρία 87,6 FM
