Ένας γοητευτικός οικισμός της Ικαρίας, με το Κάστρο του Γέρακα, την παλαιοχριστιανική βασιλική του Ταξιάρχη και τις υδάτινες «αγγελολιβάδες» στα δάση του
Ανάμεσα στις ισκιωμένες ρεματιές και τις άγριες κορυφές του Πράμνου, το Μηλιωπό στέκει αγέρωχο, κουβαλώντας μνήμες αιώνων, θρύλους, αρχαία ίχνη και σπάνιας ομορφιάς φυσικό τοπίο.
Ένας από τους πιο γοητευτικούς οικισμούς του νησιού, που κρύβει μέσα του ένα σπάνιο πλέγμα από φυσικές ομορφιές, ιστορικά και αρχαιολογικά κατάλοιπα και πολιτισμικό πλούτο.
Το Μηλιωπό είναι χτισμένο σε καταπράσινη χαράδρα, στη βόρεια πλευρά της Ικαρίας, σε κομβικό σημείο του επαρχιακού δρόμου Αγίου Κηρύκου – Ευδήλου, ανάμεσα στα χωριά Μονοκάμπι και Καραβόσταμο. Ένας ζωντανός και αυθεντικός τόπος, σαν παραμύθι που επιμένει να αφηγείται την ιστορία του, με μόλις 32 κατοίκους στην απογραφή του 2011.
Η επίσκεψη εδώ, αποτελεί προσκύνημα σε μια ξεχωριστή όψη της Ικαρίας. Τόπος ιερός, σχεδόν μαγικός, όπου η φύση αναπνέει χωρίς διακοπή. Οι ρεματιές του Μηλιωπού, κατάφυτες με κουμαριές, ακισαριές, ρείκια και αγριοφτέρες, φιλοξενούν σπάνια είδη της τοπικής άγριας πανίδας και χλωρίδας και κρύβουν μέσα τους υδάτινες βάθρες που σχηματίζονται από τα ρυάκια, τις λεγόμενες «αγγελολιβάδες», με το νερό να ξαποστένει πάνω στη γη, φέρνοντας μαζί του το σφρίγος και τη μυσταγωγία του δάσους.
Κορυφαία σημεία του οικισμού είναι η παλαιοχριστιανική βασιλική του Ταξιάρχη και το εντυπωσιακό μεσαιωνικό κάστρο του Γέρακα.
Το Κάστρο, γνωστό και ως Παλαιόκαστρο, δεσπόζει στη βραχοκορφή του βουνού και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά οχυρωματικά σύνολα της Ικαρίας. Οι τειχώσεις, οι πύλες, οι επάλξεις, οι ομβροδεξαμενές, η εσωτερική καμινοβίγλα ή φρυκτωρία, είναι κατάλοιπα μιας ολόκληρης στρατηγικής αμυντικής οργάνωσης. Ένα δίκτυο παρατηρητηρίων επικοινωνούσε με το Κάστρο του Κοσκινά, το Καψαλινό και άλλα σημεία του νησιού, δίνοντας σήμα σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης, με φωτιές και καπνούς.
Λίγο πιο έξω από το χωριό, σχεδόν κρυμμένη στη βλάστηση, βρίσκεται η εκκλησία του Ταξιάρχη, ή όπως είναι το όνομά της, το «Ευκτήριον του Αρχαγγέλου». Πρόκειται για τα κτηριακά ερείπια παλαιοχριστιανικὴς βασιλικὴς, η αρχαιότερη γνωστή εκκλησία του νησιού, κτισμένη πιθανόν μεταξύ ύστερου 4ου και πρώιμου 6ου αιώνα μ.Χ. στην πρώτη της οικοδομική φάση. Η κατασκευή, τα αρχιτεκτονικά μέλη, τα κιονόκρανα, η αψίδα και το σύνθρονο του ιερού, τα ενεπίγραφα θωράκια, οι μαρμάρινες επιγραφές, οι κολόνες που στήριζαν τον θόλο και την ξύλινη στέγη, αφηγούνται αιώνες ιστορίας, πίστης και πολιτισμικής συνέχειας. Δύο σημαντικές επιγραφές της θέσης αυτής, ανοίγουν νέους δρόμους στην ιστοριογραφία της Ικαρίας. Αναφέρονται στην ύπαρξη λατρευτικού χώρου αφιερωμένου στον αρχάγγελο και σε έναν άγνωστο από άλλες πηγές τοπικό επίσκοπο ονόματι Σχολαστίκιο. Για πρώτη φορά σε τόσο πρώιμο στάδιο, αναγνωρίζεται αυτόνομη επισκοπική αρχή, μια μαρτυρία πιθανής ύπαρξης επισκοπής Ικαρίας, προσφέροντας πολύτιμα ερμηνευτικά εργαλεία για την κατανόηση των πρώτων σταδίων του εκχριστιανισμού στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου. Ένα παρελθόν που ζητά να το δούμε ξανά. Ένα μνημείο που ζητά σεβασμό, φροντίδα και ανάδειξη.
Στην κοινωνία του χωριού, παλαιές οικογένειες έχουν αφήσει ισχυρό αποτύπωμα. Ζελεποί, Τσαντέδες, Καλαμπόγιδες, Βλαχάτοι και Κουβαράτοι ζουν εδώ και στα υπόλοιπα «Χωριούδια», Πλωμάρι και Μονοκάμπι, για γενιές αγροτοκτηνοτρόφοι, τεχνίτες, ναυτικοί και μορφωμένοι άνθρωποι, δεμένοι με τον τόπο και τη ζωή του. Στο Μηλιωπό γεννήθηκε και ο Ιωάννης Τζελεπής, «ο Μαθηματικότατος», ένας από τους σπουδαιότερους επιστήμονες και Διδασκάλους του Γένους. Εθνομάρτυρας της Χίου, καθηγητής της Πατριαρχικής Σχολής της Κωνσταντινούπολης καθώς και της Μεγάλης Σχολής της Χίου όπου διετέλεσε και διευθυντής της, με έργο που αναγνωρίστηκε ως και από τον Αδαμάντιο Κοραή, κουβαλά στις γραμμές της βιογραφίας του την ίδια δύναμη με την οποία κρατήθηκαν ζωντανοί οι ορεινοί αυτοί τόποι.
Το Μηλιωπό είναι ένας σταθμός στη διαδρομή σου, ένας τόπος μνήμης και μια ζωντανή κληρονομιά. Και είναι χρέος όλων μας, ντόπιων και επισκεπτών, να το φροντίζουμε, να το προστατεύουμε και να το τιμούμε όπως του αξίζει.
Γιατί η Ικαρία είναι τα χωριά της. Και μέσα σε αυτά, το Μηλιωπό κρατά κάτι πολύτιμο. Μια εσωτερική λάμψη που δεν σβήνει.
Επιμέλεια, έρευνα, φωτογραφίες και σύνταξη κειμένου:
Γιώργος Σούρτης, για το Ράδιο Ικαρία 87.6 / Radio Ikaria 87.6 FM
Άγιος Κήρυκος, 21/3/2024.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
Θεμιστοκλής Κατσαρός, Ικαριακά Σύμμεικτα, Εταιρεία Ικαριακών Μελετών, Αθήνα 2006.
Γεώργιος Δεληγιαννάκης, Εκχριστιανίζοντας τις νησιωτικές κοινότητες του ανατολικού Αιγαίου. Η περίπτωση της νήσου
Ικαρίας, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Τόμ. 36 (2015).
Δημοσιεύσεις facebook:
Γιάννης Λομβαρδάς, δημοσιεύσεις με τίτλο «Τα Xωριουδάκια» και Το Μηλιωπό και «Ο Ιωάννης Τζελεπής, ο Μαθηματικότατος Διδάσκαλος του Γένους και Εθνομάρτυρας» στη σελίδα προφίλ του αείμνηστου ικάριου επιστήμονα και συγγραφέα, 30 & 31/10/2021 αντίστοιχα.
Δημήτρης Λεσσές, δημοσίευση με τίτλο «Η “λησμονημένη” παμπάλαια εκκλησιά» στην προσωπική σελίδα προφίλ του ικάριου ερευνητή και συγγραφέα, 21/2/2021.
Προφορικές πηγές, εισηγήσεις και επιτόπιιες επισκέψεις:
Επιστημονική ημερίδα του Συλλόγου Ικαρίων Επιστημόνων, Μια πρώτη περιήγηση στα Κάστρα της Ικαρίας, 28/8/2024.
Ξεναγήσεις στο Κάστρο του Μηλιωπού με τον αρχαιολόγο – ιστορικό Θεμιστοκλή Κατσαρό που διοργανώθηκαν από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Ιωάννης Μελάς» (23/11/2016 και 2/11/2024).
Επισημάνσεις μετά από σχετικά ερωτήματα για την εκκλησία του Ταξιάρχη, δόθηκαν στον συντάκτη από τον Θεμιστοκλή Κατσαρό, 21/3/2024.
