Η Ικαρία αποχαιρετά μια σπουδαία ποιήτρια, λογοτέχνιδα και μουσικό της
Όλα τα συλλυπητήρια μηνύματα θα προστίθενται με χρονολογική σειρά στην παρούσα δημοσίευση.
Με βαθιά θλίψη, η Ικαρία αποχαιρετά τη Σώσα Μπερνή – Πλακίδα, την ικαριώτισσα ποιήτρια, λογοτέχνιδα και μουσικό, που έφυγε από τη ζωή. Μια γυναίκα που ενσάρκωσε την ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό της Ικαρίας, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα της σε κάθε τομέα που υπηρέτησε.
Η Σώσα γεννήθηκε το 1936 στον Στάβλο Ικαρίας, σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών και δοκιμασιών. Στην ηλικία των έξι ετών, η οικογένειά της έφυγε ως πρόσφυγας πολέμου από την Ικαρία, καταφεύγοντας πρώτα στην Τουρκία και στη συνέχεια στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, για να αποφύγει τη λιμοκτονία και τις κακουχίες της Ιταλικής Κατοχής.
Το ταξίδι τους ήταν γεμάτο δοκιμασίες, από τη βάρκα που τους μετέφερε στην Τουρκία, έως τους καταυλισμούς στο Χαλέπι της Συρίας και το Βελγικό Κονγκό, όπου παρέμειναν τέσσερα χρόνια. Αυτές οι εμπειρίες, που η ίδια περιέγραψε ως «μια ατελείωτη προσφυγιά», διαμόρφωσαν τη βαθιά ευαισθησία της προς τον ανθρώπινο πόνο και τη δύναμη της αντοχής.
Μετά την επιστροφή της στην Ικαρία το 1947, ολοκλήρωσε τις τρεις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου στον Εύδηλο. Σε ηλικία 15 ετών, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως γραμματέας και ταυτόχρονα ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε νυχτερινό σχολείο. Στα 27 της, ακολουθώντας το κύμα της μετανάστευσης, έφυγε για τη Γερμανία, όπου έζησε εννέα χρόνια. Εκεί ήρθε σε επαφή με την τοπική κοινωνία και άρχισε να καταγράφει τις εμπειρίες της.
Ποίηση και Συγγραφή
Η Σώσα Μπερνή – Πλακίδα υπήρξε μια δημιουργός με πολυδιάστατη παρουσία στα γράμματα. Η ποίησή της ενσωμάτωνε την τοπική διάλεκτο της Ικαρίας, διατηρώντας ζωντανή τη γλώσσα και τα ήθη του νησιού. Στα ποιήματά της, συχνά καυτηρίαζε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Χρησιμοποιώντας τη σατιρική της ματιά, ανέδειξε την αλήθεια μέσα από μια κωμική, αλλά ταυτόχρονα αιχμηρή, οπτική.
Αφιέρωσε τη ζωή της στην τέχνη και τον πολιτισμό. Παίζοντας βιολί, συμμετείχε ενεργά σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και σύνολα, ενώ παράλληλα συνέγραψε άρθρα, ποιήματα και βιβλία που ανέδειξαν τη λαογραφική κληρονομιά της Ικαρίας.
Ανάμεσα στα έργα της ξεχωρίζουν:
«Ασπαλάθοι. Ικαριώτικοι σατιρικοί στίχοι», έργο που αποτύπωσε τη ζωντάνια και τη σκωπτική διάθεση της τοπικής παράδοσης.
«Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη, στιχουργική απόδοση σε ομοιοτέλευτο δεκαπεντασύλλαβο, που απέδειξε τη μοναδική ικανότητά της να συνδυάζει την κλασική παιδεία με την τοπική κουλτούρα.
Το τελευταίο της βιβλίο, με τίτλο «Ανατολή», ήταν μια μεταφορά για την εσωτερική της αναγέννηση, δείχνοντας πως, ακόμα και μέσα από τις πιο σκοτεινές στιγμές, μπορεί να αναδυθεί φως.
Η γραφή της αντλούσε έμπνευση από την ιστορία, την παράδοση και τα βιώματά της. Το χιούμορ της ήταν πολλές φορές αυτοσαρκαστικό, καθώς δεν δίσταζε να συμπεριλάβει στις σάτιρες της και τις δικές της εμπειρίες. Μέσα από τις σελίδες της, ζωντάνευαν εικόνες του παρελθόντος, αλλά και τα συναισθήματα που προκάλεσαν οι δυσκολίες της ζωής της.
Το Βιολί και η Παράδοση
Η μουσική υπήρξε βασικό στοιχείο της ζωής της. Με την καθοδήγηση του πατέρα της, που ήταν ερασιτέχνης μουσικός, άρχισε να παίζει βιολί από μικρή ηλικία. Στη Γερμανία και αργότερα στην Ικαρία, το βιολί έγινε μέσο έκφρασης και σύνδεσης με τη ρίζα της.
Ως δασκάλα βιολιού, μοιράστηκε τη γνώση και την αγάπη της για τη μουσική με τη νέα γενιά του νησιού. Ανάμεσα στους μαθητές της ήταν ο Μίμης Ευστρατουδάκης από το Καραβόσταμο, ο Πέτρος Τσαπαλιάρης από την Πηγή και ο 15χρονος Λευτέρης Γενούζος από το Αυλάκι, εγγονός του μεγάλου Ικαριώτη βιολιστή Σκάζακα.
Η Συνεισφορά της – Αναγνώριση και Μνήμη
Η Σώσα συμμετείχε ενεργά στην πολιτιστική ζωή της Ικαρίας, μέσω του Συλλόγου «Φίλοι του Δάσους». Είχε σημαντικό ρόλο στη διοργάνωση πανηγυριών, τα οποία περιέγραψε ως «γιορτές κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης».
Είχε σημαντική συμβολή στη διατήρηση της παραδοσιακής μουσικής του Βορείου Αιγαίου. Εκτελέσεις της καταγράφηκαν στο Αρχείο Μουσικού Πολιτισμού Βορείου Αιγαίου, ενώ επίσης περιλαμβάνονται στο Αρχείο Παραδοσιακής Μουσικής Ικαρίας. Αυτές οι ηχογραφήσεις διασώζουν όχι μόνο τη μουσική, αλλά και τον ζωντανό παλμό της Ικαριώτικης κουλτούρας, με αυθεντικά ακούσματα και ερμηνείες που ενσωματώνουν τις αφηγηματικές παραδόσεις και την προφορική ιστορία του νησιού.
Η προσφορά της Σώσας αναγνωρίστηκε ευρέως
Το 2021, την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, συμμετείχε σε αφιέρωμα στους ικαριώτες και ικαριώτισσες ποιητές και ποιήτριες, όπου από τη συχνότητα του Ράδιο Ικαρία 87,6 FM απήγγειλε το ποίημά της «Έστιν ουν τραγωδία».
Η συμβολή της αναγνωρίστηκε ευρέως, με αποκορύφωμα την εκδήλωση που διοργάνωσε η εφημερίδα «Αθέρας» τον Αύγουστο του 2024 στο Θέατρο Πηγής, όπου αναδείχθηκε το έργο και η προσφορά της.
Η ζωή και το έργο της Σώσας Μπερνή – Πλακίδα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και καταγραφής.
Ένα από τα έργα που ανέδειξαν την ιστορία της είναι το Marabu Project, το προσωπικό οδοιπορικό του φωτογράφου Κωνσταντίνου Σοφικίτη, που εξερευνά τον ανθρώπινο παράγοντα και τις ιστορίες των κατοίκων του Αιγαίου. Για τον Σοφικίτη, η συγκλονιστική ζωή της Σώσας αποτέλεσε σημείο καμπής για το εγχείρημά του, μετατρέποντάς το από μια καθαρά φωτογραφική αποτύπωση σε μια βαθιά ανθρωπογεωγραφική καταγραφή. Μέσα από τις διηγήσεις της, το Marabu Project κατάφερε να αιχμαλωτίσει την ουσία μιας ζωής γεμάτης εσωτερικές και εξωτερικές περιπλανήσεις.
Η Σώσα Μπερνή – Πλακίδα είχε μοιραστεί τις εμπειρίες της σε σημαντικές συνεντεύξεις που προσέφεραν πολύτιμες μαρτυρίες για τη ζωή της. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Νάσο Μπράτσο για την ΕΡΤ, αφηγήθηκε με λεπτομέρειες το προσφυγικό της ταξίδι κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ξεκινώντας από την Ικαρία, περιέγραψε το πώς η οικογένειά της κατέφυγε με βάρκα στην Τουρκία και στη συνέχεια, μέσω της Μέσης Ανατολής, κατέληξε στο Βελγικό Κονγκό. Οι περιγραφές της από τη ζούγκλα του Κονγκό, τα παιδικά της βιώματα και η αλληλεπίδραση με τους ντόπιους φωτίζουν έναν άγνωστο κόσμο για πολλούς.
Ακόμη, η συνέντευξή της στη Χρυσάνθη Φώτη για το Ψηφιακό Αρχείο Istorima αποκάλυψε πτυχές της προσωπικότητάς της που αποτυπώνουν τη σύνδεσή της με τη μουσική, την ποίηση και τη λαογραφία. Μέσα από αυτή τη συνέντευξη, οι ακροατές γνώρισαν την αφοσίωσή της στο γράψιμο και την προσπάθειά της να αποτυπώσει το πνεύμα της Ικαρίας σε κάθε της έργο.
Λόγια φίλων και συγγενών
Evon Plakidas: «Η αγαπημένη μας Σώσα Πλακίδα έφυγε από κοντά μας. Όλα αυτά τα χρόνια μας έδινε μαθήματα ζωής με το μεγαλείο της ψυχής της και το αστείρευτο ταλέντο της. Την αποχαιρετούμε την Τρίτη 21 Ιανουαρίου στις 2.00 στην εκκλησία του Χριστού στον Στάβλο. Θα ακολουθήσει καφές στην αίθουσα του Αυλακιού.»
Χαρούλα Κοτσάνη: «Η Σώσα Πλακίδα δεν μένει πια εδώ… Η λαϊκή ποιήτρια της Νικαριάς μάς αποχαιρέτησε. Ο “Αθέρας”, που τόσο την αγάπησε και τον αγάπησε, υπόσχεται να διατηρεί ζωντανό το έργο της, που αποτελεί τη γνήσια παράδοση της κοινωνίας μας. Οι 15σύλλαβοι στίχοι και οι μελωδίες του βιολιού της θα μας συντροφεύουν πάντα. Καλό ταξίδι, Σώσα μας.»
Konstantinos Karapetis: «Μεγάλη στην απλότητά της και απλή στο μεγαλείο της.Την ζήσαμε από κοντά την θαυμάσαμε και την αγαπήσαμε.Με το έργο που άφησε,έχει ήδη κερδίσει την αθανασία.»
Κατερίνα Δαυκοπούλου: «Σώσα μου, γλυκιά και αγαπημένη φίλη της Ικαρίας, καλό σου ταξίδι.»
Anna Plakida: «Στο φως το αιώνιο, εκεί που της αρμόζει. Καλό ταξίδι, Σώσα!»
John Roussos: «Τα θερμά μου συλλυπητήρια.»
Nikos Fakaros: «Τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένεια της. Το κενό που αφήνει είναι δυσαναπληρωτο! Αιώνια της η μνήμη.»
Katerina Papasimaki: «Η Σώσα αγγίζει την εικόνα ενός θρύλου για την Ικαρία, για την ψυχική της δύναμη, για το παράδειγμα γυναίκας που υπήρξε. Καλό της ταξίδι.»
Topsy Douris: «So sorry to hear of her loss. I feel honoured to have met her. RIP.»
Αναγνώριση και Υπόσχεση
Η τοπική εφημερίδα «Αθέρας», που φιλοξενούσε ανελλιπώς την έμμετρη αρθρογραφία της, την αποχαιρέτησε με λόγια συγκίνησης και σεβασμού: «Η Σώσα της καριώτικης ντοπολαλιάς, του πολιτισμού, της ζωής, της δράσης και των γλεντιών, ζωντανή θα μείνει στις σκέψεις μας και στη συλλογική μνήμη. Καλό ταξίδι, Σώσα.»
Ο Τελευταίος Αποχαιρετισμός
Η κηδεία της Σώσας Μπερνή – Πλακίδα θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2025, στις 2:00 μ.μ., στην εκκλησία του Χριστού στον Στάβλο. Ο καφές μετά την τελετή θα προσφερθεί στην αίθουσα του Μάραθου, αντί του Αυλακίου, όπως είχε αρχικά ανακοινωθεί.
Η Ικαρία αποχαιρετά μια λογοτέχνιδα, αλλά και μια γυναίκα που ύμνησε το φως, μετατρέποντας τις πληγές της σε δύναμη δημιουργίας. Η Σώσα Πλακίδα θα παραμείνει ζωντανή στις σκέψεις, τα έργα και τις καρδιές όλων μας.
Η οικογένεια επιθυμεί, αντί στεφάνων, να γίνουν συμβολικές δωρεές στη Μονάδα Φροντίδας Ηλικιωμένων του Δήμου Ικαρίας, τιμώντας τη μνήμη της και ενισχύοντας το πνεύμα αλληλεγγύης που τόσο πίστευε και υπηρετούσε.
Αιωνία της η μνήμη.
Όλα τα συλλυπητήρια μηνύματα θα προστίθενται με χρονολογική σειρά στην παρούσα δημοσίευση.
Ακολουθεί συλλυπητήριο μήνυμα της εφημερίδας «Αθέρας» (19/01/2025):
ΙΚΑΡΙΑ
Η Σώσα Πλακίδα δεν μένει πια εδώ…
(1936 -2025)
Η λαϊκή Ποιήτρια της Νικαριάς, μας «αποχαιρέτησε»…
Ο «αθέρας» η τοπική εφημερίδα που τόσο σε αγάπησε και την αγάπησες με τη συνεχή και διαρκή σου συνεργασία με την έμμετρη αρθρογραφία σου σε κάθε φύλλο… Σε αποχαιρετά με την υπόσχεση πως θα συνεχίσουμε να διατηρούμε το έργο σου με κάθε τρόπο ζωντανό γιατί το έργο αυτό είναι η γνήσια παράδοση της κοινωνίας μας είναι η συνέχεια της ζωής μας…
Οι 15/σύλλαβοι στίχοι σου θα ακούγονται για να μας ξυπνούν, οι νότες από τις μελωδίες του βιολιού σου θα πλημμυρίζουν τις σκέψεις μας, συνοδεύοντας τη σιωπή, τη θλίψη, μετουσιώνοντας τον πόνο της απουσίας σου σε συναίσθημα και σκέψη.
Μεγάλη η κληρονομιά που μας αφήνεις, προπάντων η αρχαιότροπη ικαριακή διάλεκτος, ζωντανή και ακριβής μας στεριώνει στη λάρνακα της πολύβλαστης ικαριακής παράδοσης και μας οδηγεί σωσμένους να καταλύσουμε στην «πεζούλα» του δικού σου σπιτιού, απά στην πέτρα και να μην χορταίνουμε να σε ακούμε… σήμερα που τόσο μας λύπησες σιωπή…
Η Σώσα της «καριώτικης ντοπολαλιάς» μας, του πολιτισμού, η Σώσα της ζωής, της δράσης, του γλεντιού, των βιβλίων και των λουλουδιών, των χρωμάτων, του γέλιου και της ζωντάνιας,
Η δική μας Σώσα! αυτήν θα κρατήσουμε ζωντανή, όταν η μνήμη πια θα αναλάβει την φροντίδα της.
Εκ μέρους όλων των συντελεστών του «αθέρα» κατευοδώνουμε με σεβασμό και απέραντη αγάπη στο τελευταίο της ταξίδι που θα γίνει στο αγαπημένο της χωριό τον Στάβλο/Ικαρίας (εκεί που ανθίζουν νωρίς οι λεμονανθοί σκορπίζοντας όνειρα, ελπίδα και ποίηση) ΕΚΕΙ ! την Τρίτη 21/01 στις 2 το μεσημέρι, εκφράζουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια στους οικείους της…
αντίο Σώσα…
Ακολουθεί συλλυπητήριο μήνυμα του Λυκείου των Ελληνίδων – Παράρτημα Ικαρίας (21/01/2025):
Έφυγε η Σώσα Πλακίδα από κοντά μας, η δικιά μας Σώσα, μια γυναίκα που έδωσε ζωή και πολιτισμό στον τόπο μας.
Συνεργάστηκε με το Λύκειο των Ελληνίδων Παράρτημα Ικαρίας σε πολλές εκδηλώσεις και είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό.
Θα τη θυμόμαστε με αγάπη. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους της.
