Από τη δημόσια εκδήλωση – παρουσίαση στο Χαλάνδρι (Αετοπούλειο, Χαλάνδρι 19-1-2022) του βιβλίου του Νάσου Μπράτσου Οι «Αιγαιοπελαγίτες Πρόσφυγες στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο»
Ομιλία της Ευγενίας Κατούφα
Η Ελλάδα δεν έπαψε ποτέ να είναι χώρα υποδοχής, αλλά και αποστολής προσφύγων. Οι αρχαίοι είχαν τον Ξένιο Δια, οι Σπαρτιάτες όμως είχαν την ξενηλασία. Δυστυχώς αυτά εναλλάσσονται ανάλογα με τις εποχές και τις ηγεσίες.
Τα τελευταία χρόνια, με την είσοδο τόσων προσφύγων εξ αιτίας πολέμων, ολοκληρωτικών καθεστώτων και φτώχειας, καθώς και οι αντιδράσεις που πυροδοτήθηκαν από την είσοδο τόσων κατατρεγμένων ανθρώπωνμας δόθηκε η αφορμή να θυμηθούμε μια σημαντική σελίδα της ιστορίας μας, που είναι ελάχιστα γνωστή.
Βρισκόμαστε στη διάρκεια του ΒΠΠ, όπου ο ελληνικός στρατός από νικητής βρέθηκε ηττημένος, αλλά όχι ταπεινωμένος. Οι κατακτητές είχαν αρχίσει τις φοβερές διώξεις, ενώ η πείνα και η ανέχεια ήταν ήδη σε τραγικά επικίνδυνο σημείο.
Σ’ αυτή τη φάση πρώην στελέχη των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων που «δεν παραδέχτηκαν την ήττα» και άλλοι αντιφασίστες πολίτες κάτοικοι των νησιών του ανατολικού Αιγαίου επεδίωξαν τη συνέχιση του αγώνα σε άλλες βάσεις, σε άλλους τόπους, με άλλους συνασπισμούς. Αρκετοί πήραν μαζί τους και τις οικογένειές τους και πέρασαν στην απέναντι ακτή, για να βρουν αρχικά καταφύγιο και μετά να αναζητήσουν τρόπο να συνεχίσουν τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Σε αυτό το σκηνικό αναδεικνύονται κατά τη γνώμη μου πολλές σημαντικές πλευρές:
-Η βεβαιότητα ότι θα βρουν καταφύγιο στην Τουρκία, απ’ όπου είκοσι χρόνια πριν οι παππούδες τους είχαν εκδιωχθεί με απερίγραπτη βαναυσότητα. Αποδείχθηκε λοιπόν ότι οι λαοί είναι αλληλέγγυοι μεταξύ τους, όταν δεν κατευθύνονται από τις κυβερνήσεις τους. Τούρκοι και Τουρκάλες τους παρείχαν τρόφιμα, ρουχισμό, χρήματα, καταφύγιο, κάποιες έκλαψαν μαζί τους, σε αντίθεση με τους τσέτες και μέλη του τακτικού στρατού της Τουρκίας που τους κυνηγούσαν σε βαθμό να επιδιώκουν αμοιβή από τους Γερμανούς για κάθε ελληνικό κεφάλι, ή να μαστιγώσουν τον στρατιώτη που πρόσφερε στους Έλληνες το αλεύρι του.
-Η πείνα παντού προκαλούσε νεκρούς… Στην Αθήνα κάποιους νεκρούς τους μάζεψε το κάρο του δήμου. Στην Ικαρία όμως κάποιοι που διαισθάνονταν ότι πλησίαζε η ώρα του θανάτου τους, ντύνονταν με τα καλά τους ρούχα και πήγαιναν μόνοι τους στο κοιμητήριο, γιατί ήξεραν ότι οι συγχωριανοί τους ήσαν τόσο εξαντλημένοι που δεν είχαν κουράγιο να σηκώσουν και να μεταφέρουν τους νεκρούς.
-Την ώρα που κάποιοι εφοπλιστές συνεργάζονται με τους Γερμανούς και πλουτίζουν από τον πόλεμο,μάλιστα εναντίον της ίδιας της πατρίδας τους, οι λαϊκοί άνθρωποι των νησιών, οι ειρηνικοί ψαράδες και βαρκάρηδες δεν παύουν να κατασκευάζουν βάρκες (παρά την απαγόρευση) να τις κρύβουν ακόμα και μέσα στα αμπέλια ή να τις βυθίζουν στη θάλασσα, για να τις ανασύρουν τη στιγμή που έπρεπε και να επιχειρήσουν το επικίνδυνο ταξίδι, με ισχυρή πιθανότητα να βυθιστούν, ή να δεχτούν πυρά.
-Τα παιδιά σπεύδουν και αυτά να καταταγούν, γίνονται όμως δεκτά μόνο από 16 ετών και άνω ως ναυτόπαιδες.
-Οι γυναίκες αρνούνται να υποκύψουν στον κατακτητή, ακόμα και να του προσφέρουν τη χαρά ενός χορού. Στη συνέχεια παίζουν ρόλο κατασκόπου, πλέκουν κάλτσες, γράφουν γράμματα στους στρατευμένους, εκπαιδεύονται για να γίνουν νοσηλεύτριες, ή δασκάλες… και μαζί με άλλες που είναι ήδη πτυχιούχοι, εξακολουθούν το σημαντικό έργο της παροχής υγειονομικής περίθαλψης σε στρατιωτικά νοσοκομεία και της διαφώτισης της νέας γενιάς. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα δεν δίστασαν να επιτεθούν στους Άγγλους αστυνομικούς-δεσμοφύλακες, ακόμα και να ξηλώσουν τα γαλόνια των αξιωματικών.
-Η ύπαρξη αντιφασιστών τόσο ανάμεσα στους Ιταλούς που ήσαν περισσότεροι, όσο και ανάμεσα σε Γερμανούς λιγότεροι…
-Και φυσικά η μεγάλη συμμετοχή των προσφύγων αυτών στην εθνική αντίσταση, με την ένταξή τους στο ΕΑΜ ή στην Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση, μέσω της οποίας παρακαλούσαν να τους στείλουν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, μαζί με τους αιγυπτιώτες εθελοντές. Σ’ αυτό το σημείο θα ήθελα να εκμεταλλευτώ την ευκαιρία για να αποτίσω κι εγώ τον φόρο τιμής στον πεθερό μου Ευάγγελο Χαραλαμπίδη για τη συμμετοχή του στις μάχες του Ελ Αλαμέιν, φορώντας αυτό το νεοζηλανδέζικο καπέλο εκστρατείας. Ήταν Αιγυπτιώτης, με καταγωγή από την Καππαδοκία, που,αν και αγύμναστος στρατιωτικά, ζήτησε να καταταγεί και να υπηρετήσει εθελοντικά στην γραμμή των πρόσω. Έσωσε μάλιστα και κάποιους συντρόφους του, όταν ένα αεροπλάνο στο οποίο επέβαιναν έπεφτε και, ενώ οι άλλοι στρατευμένοι δίσταζαν να πηδήξουν με το αλεξίπτωτο, εκείνος τους αγκάλιασε και έπεσαν μαζί και σώθηκαν βλέποντας το αεροπλάνο να συντρίβεται αμέσωςμετά πάνω σε έναν αμμόλοφο.
Ακόμα όμως και μέσα από τα “Σύρματα” που τους έκλεισαν οι Άγγλοι, οι Έλληνες πρόσφυγες δεν έπαψαν να υπηρετούν τις αρχές της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Συγκλονιστικές είναι οι περιγραφές των μετακινήσεων με τις βάρκες που ήσαν τόσο φορτωμένες, ώστε η επιφάνεια της θάλασσας έφτανε μέχρι την κουπαστή και τα παιδιά προσπαθούσαν να το αδειάσουν με τα ντενεκάκια… Κάτι δηλαδή σαν αυτές τις τραγωδίες που βλέπουμε να εκτυλίσσονται σήμερα.
Οι Αιγαιοπελαγίτες πρόσφυγες από τα νησιά έφτασαν σε πολλές χώρες: Τουρκία, Συρία, Λίβανο, Κύπρο, Παλαιστίνη, Αίγυπτο, Σουδάν Αιθιοπία, Τζιμπουτί, Υεμένη, Ερυθραία ακόμα και στο γαλλικό Κογκό. Βάζουν στα δέντρα που συναντάνε στο δρόμο χαρτάκια που γράφουν «από εδώ πέρασε η οικογένεια Καβουριάρη…» Στην Τουρκία και στην Αίγυπτο δεν τους επιτρέπουν να βάλουν σταυρό πάνω στο μνήμα κάποιου αγαπημένου νεκρού, για να μη θεμελιώσουν δικαιώματα στον τόπο. Στον Τσεσμέ όμως θάβανε τους νεκρούς μέσα στο στρατόπεδο, αλλά επειδή δεν μπορούσαν να σκάψουν, γιατί το έδαφος ήταν πετρώδες, έκαναν ένα βουναλάκι με χώμα και τη νύχτα έρχονταν τα τσακάλια και τους ξέθαβαν…Έζησαν καραντίνες, πείνα, τη γύμνια, τους έκλεψαν τα ρούχα, είδαν ανθρώπους να μαστιγώνονται, να φυλακίζονται, να εκτελούνται, να πνίγονται…
Επιστρέφοντας βρήκαν τα χωριά τους ρημαγμένα, το βιος τους λεηλατημένο – μέρη του νοικοκυριού τους και τα χρυσαφικά τους τα είδαν να πουλιούνται σε παζάρια της Κύπρου- τα σπίτια τους καμένα, πολλούς συγγενείς τους βασανισμένους, νεκρούς.
Κατάφεραν όμως να ξαναστήσουν τη ζωή τους από την αρχή και να δίνουν σήμερα μαθήματα αγώνα, αλληλεγγύης και φιλοξενίας προσφύγων.
Ειδικά η νήσος Ικαρία που θεωρείται το κόκκινο νησί, είχε μεγάλη συμμετοχή σε αυτή την περιπέτεια. Το ότι έχει τους μακροβιότερους κατοίκους ίσως αποδεικνύει ότι ο αγώνας και η ανθρωπιά μακραίνουν τη ζωή!
ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΑΤΟΥΦΑ
Iστορικές μνήμες και συγκίνηση στο Χαλάνδρι με τους «Αιγαιοπελαγίτες Πρόσφυγες στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο»
Παραμονές της 28ης Οκτωβρίου, το Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο Χαλανδρίου, γέμισε μνήμες όχι μόνο σαν επετειακό μνημόσυνο, αλλά σαν οδηγός για αγώνα ενάντια στον πόλεμο και για την παγκόσμια ειρήνη, όπως είπε σε μία συγκινητική τηλεφωνική της παρέμβαση που ακούστηκε μέσω της μικροφωνικής εγκατάστασης η Καίτη Φράγκου-Ζηκίδη, πρόσφυγας στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, από την Ικαρία στο στρατόπεδο του Νουσεϊράτ στην Παλαιστίνη.
Έτσι ξεκίνησε ο νέος κύκλος εκδηλώσεων μετά τη διετία της πανδημίας του βιβλίου «Αιγαιοπελαγίτες Πρόσφυγες στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» (εκδόσεις Νότιος Άνεμος). Στο άνοιγμα της εκδήλωσης η δημοτική σύμβουλος και δημοσιογράφος Ευγενία Κατούφα, που ήταν και το προεδρείο της εκδήλωσης αναφέρθηκε στο ιστορικό πλαίσιο της περιόδου που κινείται το βιβλίο και εστίασε στα δείγματα αλληλεγγύης των λαών των χωρών που δέχτηκαν τους δικούς μας πρόσφυγες. Επίσης παρουσίασε ένα μοναδικό ντοκουμέντο, το στρατιωτικό νεοζηλανδικό κράνος (το διακρίνουμε σε μία φωτογραφία)που φόραγε ο πεθερός της Ευάγγελος Χαραλαμπίδης στη μάχη του Ελ Αλαμέιν. Ήταν Έλληνας Αιγυπτιώτης και με πολλούς άλλους κατατάχτηκαν εθελοντικά.
Ακολούθησε ο πρόσφυγας πολέμου Dr.Χριστόδουλος Ξενάκης, γεννηθείς το 1936 που ακολούθησε τη διαδρομή Ικαρία-Τουρκία-Συρία-Αίγυπτος και περιέγραψε τις εμπειρίες του. «Φύγαμε νύχτα με τα κουπιά και κάναμε μία απόσταση 30-40 μίλια μέχρι το Κουσάντασι», είπε χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας του βιβλίου, Νάσος Μπράτσος, αναφέρθηκε αναλυτικά στις θεματικές ενότητες του βιβλίου, παρουσιάζοντας και ντοκουμέντα της εποχής.
Ακολούθησε η τηλεφωνική παρέμβαση της Καίτης Φράγκου-Ζηκίδη, που τόνισε ότι ο σκοπός του βιβλίου είναι να μαθαίνουν οι νέοι τί περάσαμε εμείς στα χρόνια του πολέμου και της προσφυγιάς. Φύγαμε 33 άνθρωποι σε μία βάρκα σκεπασμένοι με κλαδιά για να μην μας εντοπίσουν, γιατί η βάρκα είχε άδεια για να μεταφέρει κλαδιά. Όταν μετά από πολλές ταλαιπωρίες και περιπλανήσεις έφτασε στην Παλαιστίνη στα 13 της χρόνια δηλώθηκε σαν 16χρονη και έδωσε τον όρκο του στρατιώτη, υπηρετώντας σαν νοσοκόμα στο στρατόπεδο προσφύγων του Νουσεϊράτ.
Στο τέλος έγιναν ερωτήσεις στον συγγραφέα αλλά και παρεμβάσεις, όπως εκπροσώπου της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας Χαλανδρίου, που ανέφερε ότι αυτή είναι η ιστορία από τα κάτω.
Η βραδιά έκλεισε με την υπογραφή βιβλίων από το συγγραφέα. Τα έσοδα από τις πωλήσεις του βιβλίου, που αναλογούν στο συγγραφέα θα κατατεθούν άμεσα με τη μορφή δωροεπιταγών για αγορές τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, στο Κοινωνικό Παντοπωλείο Χαλανδρίου.
Το ταξίδι του βιβλίου θα συνεχιστεί στην ίδια ρότα…
Φωτο: Ελεάνα Κούνουπα
